Sopran Joanny Dziwisz i "Słowik" Aleksandra Alabiewa

[Tekst niepolityczny, choć o polityce będą jedno, dwa zdania na końcu.]

Miałem możność wysłuchania w miniony piątek 20.01.2017, podczas wieczoru poświęconego kuchni rosyjskiej w restauracji "Czerwona" w Chorzowie, śląskiej solistki operowej Joanny Dziwisz, która zaprezentowała swoje niebiańskie możliwości głosowe naśladując ptasie trele z najbardziej znanej pieśni rosyjskiego kompozytora Aleksandra Alabiewa.

Chodzi tu o utwór pt. Słowik (ros. Соловей, niem. Die Nachtigal) prawdopodobnie z 1820 roku (wtedy ukazał się wiersz-tekst Antona Delwiga, przyjaciela muzyka) – niezwykłą melodię, która stała się przebojem salonów i była przerabiana w wielu opracowaniach, również instrumentalnych. W rękopisie Alabiewa pieśń pomyślana jest na sopran z towarzyszeniem fortepianu, choć skądinąd wiadomo, że kompozytor lubił ilustratorstwo, w tym wypadku słowicze melizmaty (ozdobniki melodyczne, figurację śpiewaną na jednej sylabie tekstu). Jednakże, jak się wydaje, oryginalna wersja miała charakter prostego romansu rosyjskiego na motywach ludowych, który wtedy się rodzi jako gatunek narodowy, bowiem wcześniej znane są cygańskie romanse w stylu włoskim, francuskim czy wschodnim.

Proponowana dziś powszechnie forma koloraturowa Słowika, wymagająca od wykonawczyni wirtuozowskiej techniki wokalnej, jest późniejsza. Czy pochodzi od samego kompozytora — nie wiadomo. Utrzymująca się w światowym repertuarze wersja na sopran z orkiestrą jest dziełem Michała Glinki (1804—1857), który opracował partyturę podczas pobytu w Berlinie dla śpiewaczki Valentine Bianchi. Pierwodruk, który ukazał się w wydawnictwie Piotra Jürgensona w Moskwie w 1892 roku, podaje datę tego zapisu jako 5 lipca 1856. Transkrypcję fortepianową Słowika opracował i wydał drukiem w 1842 roku Franciszek Liszt jako numer 1 w Deux mélodies russes. Wirtuozowską transkrypcję skrzypcową napisał też znakomity skrzypek belgijski Henri Vieuxtemps (1820—1881). W Polsce jedną z wersji Słowika grał śp. nieodżałowany duet fortepianowy Kisielewski – Tomaszewski.

Ale wróćmy do wspomnianej szansonistki Joanny Dziwisz, która daje mini-recitale w różnych miastach na Śląsku. Ukończyła Wydział Wokalny Państwowej Szkoły Muzycznej II-go Stopnia w Katowicach. Śpiewała jako artystka-wokalistka w Chórze Opery Śląskiej w Bytomiu oraz w Chórze Filharmonii Śląskiej – jako pierwszy sopran. Z tymi zespołami zjeździła świat. Wielokrotnie śpiewała też gościnnie z Chórem Filharmonii Ślaskiej w koncertach symfonicznych wykonywanych przez Wielką Orkiestrę Symfoniczną Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach. Wzięła udział z w/w zespołami w pamiętnym koncercie w Gdańsku – oratorium „7 Bram Jerozolimy” Krzysztofa Pendereckiego – pod batutą samego Mistrza. Cóż, lata lecą, potrzebne są nowe primadonny, pani Joanna teraz jest bezrobotna, śpiewa dorywczo. Choć ja byłem urzeczony jej młodym głosem i profesjonalną estetyką sceniczną. Publiczność zresztą też, sądząc po owacyjnych brawach.

Joanna Dziwisz ma słuch absolutny – że tak się wyrażę – "dookoła głowy", zresztą chyba jak każdy solista śpiewający w chórze, gdzie wymagana jest "suwakowa" umiejętność wyczucia tempa i ciszy, gdy z tyłu wchodzą w rozmaitych kadencjach oraz interwałach, często nakładających się, inne głosy czy dźwięki instrumentów z orkiestry. Jest to fenomenalna umiejętność, wyższa szkoła jazdy w porównaniu z wykonawcą estradowym śpiewającym solo.

Po mini-recitalu podzwoniłem i poszperałem tu i ówdzie i o wokalistce dowiedziałem się kilku fachowych objaśnień. Zacznijmy od prostego przypomnienia: głosy kobiece dzieli się w zasadzie na kontralt, mezzosopran i sopran. Jak już zostało wspomniane moja artystka operowa śpiewa sopranem, ale z koloraturą, do której, w jej wypadku, dodaje się fachowe słówko spinto. Co oznacza, że jest to głos ciemniejszy od sopranu lirycznego, ale jaśniejszy od dramatycznego. Sopran spinto (wł. spinto soprano, nazywany również lirico-spinto) – to najrzadziej spotykany głos kobiecy, osiągający brzmienie zarówno liryczne, jak i dramatyczne. Charakteryzuje się rozległą skalą, zwykle od c1 do c3. Przez orkiestrę przebija się korzystając z techniki squillo ("dzwonienia") – wibrującego dźwięku, który płynie ponad gąszczem instrumentów. W jej wypadku mogliśmy usłyszeć, przepraszam za nadmiar fachowej terminologii, takie elementy koloratury jak triole, staccata, tremola, mordenty czy fermaty (polecam objaśnienia poprzez wyszukiwarkę google).

A sam kompozytor? Co za romantyczny życiorys! Co za perypetie! A najbardziej decydujący o losie artysty jeden pech, który przekreśla karierę na całe życie... I mimo wszystko jakże ogromny, pośmiertnie odkryty dorobek! I należna niezwykłemu, pracowitemu talentowi sława!

Komponuję z sieci notkę biograficzną na użytek poparcia powyższego.

Aleksander Alabiew (ros: Алекса́ндр Алекса́ндрович Аля́бьев) (ur. 4 sierpnia?/15 sierpnia 1787 w Tobolsku, zm. 22 lutego?/6 marca 1851 w Moskwie) – rosyjski kompozytor, jeden z pionierów romantyzmu w muzyce rosyjskiej. Można uznać go (zwracajmy uwagę na daty!) za ojca narodowej twórczości kompozytorskiej, a nie, jak się uważa, wspomnianego Michała Glinkę, autora opery "Rusłan i Ludmiła" z roku 1842.

Kompozytor Słowika był synem światłego wicegubernatora rządzącego za Uralem, w mieście Tobolsk (zachodnia Syberia), leżącym nad opiewanym przez poetów Irtyszem. Kiedy w 1796 roku, gdy miał 9 lat, ojciec został senatorem cesarstwa, rodzina przeniosła się do Petersburga, gdzie chłopiec zyskał możliwość kształcenia się muzycznego. Za nakłonieniem bliskich w 1801 roku Aleksander rozpoczął karierę administracyjną w Urzędzie Górniczym, choć w tym okresie odbył także prywatne studia muzyczne u prof. J. H. Mullera. I co ważniejsze – Alabiew-junior przyjaźnił się z romantycznym parnasem ówczesnych poetów, takich jak Puszkin, Lermontow, Rylejew, Delwig (u tego ostatniego w salonie w Petersburgu bywał Mickiewicz). Grał na gitarze, próbował komponować melodie do ich wierszy.

Ojciec i rodzina przekonali go jednakże/także do rozpoczęcia kariery w wojsku, dlatego też w kampanii przeciw Napoleonowi (1812 rok) pojawia się jako oficer i bierze udział w bitwach pod Borodino i pod Moskwą, a w pościgu za niedobitkami Wielkiego (małego) Cesarza dociera aż pod rogatki Paryża. Wraca w 1814 roku, wzbogaciwszy się o życie i kulturę Zachodu (jak podają historycy: nasyciwszy tym oczy i uszy). Jednak dopiero w 1823 roku porzuca wojsko i osiada w Moskwie, gdzie poświęca się działalności kompozytorskiej. Odnosi pierwsze sukcesy, staje się rozpoznawalny w środowisku tamtejszej elity.

Wydawało się, że przyszłość muzyczna stoi przed nim otworem – Aleksander Alabiew nie miał jednak szczęścia w życiu – intrygi sprawiły, że niesłusznie posądzono go o nieumyślne zabójstwo, albowiem wiosną 1825 roku, wskutek fałszywego oskarżenia, został wrobiony w zabicie partnera podczas gry w karty. Przez trzy lata przebywał w więzieniu. Mimo iż w trakcie rozprawy sądowej winy mu nie udowodniono, zesłano go na Syberię i najpierw w latach 1828—1832 odbywał karę w mieście dzieciństwa, Tobolsku.
Potem został deportowany na Kaukaz, a w 1833 roku dalej w głąb Rosji, na wschód, do Orenburga.

Artysta na zsyłce bardzo tęsknił za swoim środowiskiem artystyczno-literackim. Dlatego stamtąd uciekł i przeniósł się w pobliże Moskwy, gdzie przez trzy lata przebywał najpierw ukrywając się, a potem żyjąc omal półlegalnie. Jednak w 1842 roku, konsekwentnie egzekwując prawo i wyrok sądu, car Mikołaj I ponownie zesłał kompozytora na Sybir, tym razem do Kołomny. Wówczas grono wpływowych przyjaciół wystarało się u możnowładcy o amnestię dla muzyka i w 1843 roku Alabiew otrzymał zezwolenie na osiedlenie się w Moskwie, pod warunkiem że pozostanie anonimowym. Jednakże nigdy już nie odzyska praw dworskich, do końca życia nie wolno mu także było występować publicznie.

Niemniej długie lata odosobnienia i silna wola artystyczna zaowocowały, ponieważ uduchowiony więzień, nawet podczas zesłania, nie zaniechał pracy twórczej i notował m.in. pieśni tatarskie, gruzińskie i baszkirskie, które nadały spuściźnie kompozytora autentyczne ludowe zakorzenienie. Dla poznanego na Kaukazie etnografa Maksymowicza harmonizuje obszerny zbiór pieśni ukraińskich; opracowuje również parę pieśni czerkieskich i kabardyńskich.

Pieśni zresztą stanowią właściwe dzieło jego życia. Krytycy muzyczni ładnie jego wygnańczy dorobek charakteryzują.
Z natury rzeczy była to przecież domena jakby stworzona dla wyznań lirycznych, najskuteczniejszy sposób na odebranie samotności jej ponurego wydźwięku i gorzkiego posmaku. Ujmująca nostalgia – ton łagodnego pesymizmu, nastroje elegijne i nuta tęsknoty nie są jednak jedynymi strunami, o które potrąca muza wczesnoromantycznego twórcy. Znaleźć tu można, obok podbarwionych czułostkowością erotyków, także elementy egzotyki Bliskiego Wschodu, nastrojowe pejzaże, szkice rodzajowe, śpiewy biesiadne, pieśni patriotyczne i cygańskie romanse, humoreski i sceny koncertowe o silnym napięciu dramatycznym, ballady i piosenki sielskie.
Słowa znajdował kompozytor w tomach wierszy swoich współczesnych, niemal wyłącznie sięgając do poezji ojczystej (zwłaszcza Puszkina i nieodżałowanego Antona Delwiga, zmarłego przedwcześnie w wieku 33 lat). W 1898 roku wyszły cztery tomy wspomnianego Jürgensowskiego wydania pieśni Alabiewa, które można bez przesady nazwać „pamiętnikiem lirycznym” kompozytora.

Alabiew był jednym z pierwszych utalentowanych kompozytorów narodowości rosyjskiej, którego muzyka zdobyła popularność w kraju – w XVIII wieku autorzy muzyki świeckiej w Rosji byli najczęściej pochodzenia włoskiego, niemieckiego czy francuskiego. Dalekie echa jego popularności dotarły nawet za granicę. Pozostawił po sobie dorobek bogaty i wszechstronny, obejmujący dwie symfonie, cztery uwertury koncertowe, szereg pozycji muzyki kameralnej i fortepianowej, opery (m.in. Burzę wg dramatu Szekspira), wodewile, balet, muzykę teatralną, około stu dwudziestu utworów chóralnych i sto sześćdziesiąt pieśni. Cenne archiwum Alabiewa odkryto po II wojnie światowej.

Jego fani prowadzą portal po rosyjsku. Dowiaduję się z niego, że cerkiew, w której znajdował się grób rodzinny kompozytora, zburzono.

A polityka?
Żeby zrobić na przekór i pójść na imprezę w "Czerwonej" skłoniła mnie koleżanka, która jest zajadłą/zażartą antyputinówką i uważa (naprawdę poważnie!), że każde wydarzenie związane z Rosją, jeśli chodzi o pochwałę jej dorobku, w tym wypadku kulturalnego, jest naganne i takiej osobie, co w tym uczestniczy, jak za niemieckiej okupacji, należy ogolić głowę...

Aha, byłbym zapomniał... Jaka szkoda, że Joanna Dziwisz nie ma swojego wykonania Słowika na YouTube, bo z tego, co usłyszałem na żywo, w konfrontacji słuchawkowej przy komputerze, nawet ostrzyżona na glacę, wyszłaby zwycięsko wobec wielu zarejestrowanych sław cieszących się milionowymi wejściami internautów. Mam nadzieję, że jednak szybko pojawi się ktoś, kto utrwali kamerą ten unikalny talent i rozpowszechni wokalistkę na cały kraj, która, o wstydzie!, w chwili obecnej zaledwie "egzystuje" na Śląsku.

I jeszcze jedno: nazwa restauracji wywodzi się od koloru wnętrza, nie od ideologii. A wieczór rosyjski odbywał się w cyklu "Smaki świata", jak co miesiąc w każdy trzeci piątek, kiedy organizatorzy zapraszają gości na menu ekstra z okazji kraju, jaki jest w tytule (były już Włochy, Francja, zapowiada się Meksyk, Romowie, Bałkany). Bardzo to ciekawy pomysł biznesowy na przyciągnięcie kulturalnej klienteli.

Źródło: Internet