Człowiek, AI i mit boskiego wsadu. Czy naprawdę wiemy, co przetwarzamy?

W de­ba­cie o tym, co i jak prze­twa­rza czło­wiek, co­raz czę­ściej po­ja­wia się sta­ra nar­ra­cja w no­wej od­sło­nie: czło­wiek ja­ko me­dium bo­skie­go świa­tła ver­sus AI ja­ko bez­dusz­ny kal­ku­la­tor. Ze­ro-je­dyn­ko­wy ob­ra­zek. Po jed­nej stro­nie trans­cen­dent­na du­sza, po dru­giej ma­te­rial­na sta­ty­sty­ka. I jak zwy­kle im prost­sza opo­wie­ść, tym mniej kon­tak­tu z rze­czy­wi­sto­ścią.

  Naj­pierw zburz­my fun­da­ment ro­man­tycz­nej wi­zji: sztucz­na in­te­li­gen­cja to już nie je­st me­to­da Mon­te Car­lo, prze­szu­ku­ją­ca drze­wo de­cy­zyj­ne jak śre­dnio­wiecz­ny skry­ba za­kład­ki. Dzi­siej­sze sie­ci neu­ro­no­we two­rzą wła­sne, zło­żo­ne we­wnętrz­ne struk­tu­ry sen­su, któ­re nie da­ją się prak­tycz­nie zre­du­ko­wać do pro­sty­ch, przej­rzy­sty­ch re­guł sta­ty­stycz­ny­ch czy kla­sycz­ny­ch heu­ry­styk. Em­pi­rycz­nie wia­do­mo: sys­te­my opar­te na kla­sycz­ny­ch heu­ry­sty­ka­ch prze­gry­wa­ją z sie­cia­mi neu­ro­no­wy­mi. To nie teo­ria, to wy­nik z tur­nie­jów.​

  Czę­sto sły­szę, że AI nic nie two­rzy, tyl­ko ge­ne­ru­je, od­twa­rza, a czło­wiek two­rzy praw­dzi­wą no­wo­ść: Re­qu­iem Mo­zar­ta, mar­twe­go za­ją­ca Beuy­sa, ko­lor ró­żo­wy, dra­mat, żart, ideę. Te­za pięk­na, ale zbu­do­wa­na na ilu­zji. Każ­da nowość — ludzka czy sztuczna — wyrasta z trans­for­ma­cji wcze­śniej­szy­ch struk­tur. Mo­zart nie kom­po­no­wał z czy­ste­go du­cha, tyl­ko z ca­łej kul­tu­ry har­mo­nicz­nej, któ­rą miał na­by­tą w mó­zgu. Beuys nie wy­my­ślił prze­mo­cy es­te­tycz­nej ex nihilo — wyciągnął ją ze śro­do­wi­ska awan­gar­dy lat 60-ty­ch. Ma­te­ma­ty­ka nie spa­dła z nie­ba: je­st hie­rar­chią po­jęć, któ­re na­ra­sta­ły przez stu­le­cia. Ró­żo­wy nie ist­nie­je ja­ko fo­ton, tyl­ko ja­ko pro­dukt bio­lo­gicz­ne­go al­go­ryt­mu trian­gu­la­cji sy­gna­łów z czop­ków.

  To, że nie umie­my wy­ja­śnić, jak z neu­ro­bio­lo­gii po­wsta­je świa­do­mo­ść, nie ozna­cza, że ist­nie­je ja­kiś po­za­fi­zycz­ny kod, po­za­zmy­sło­wy wsad, któ­ry spły­wa tyl­ko na przed­sta­wi­cie­li ho­mo sa­piens (i to naj­le­piej na ty­ch nie­zde­fek­to­wa­ny­ch). Lu­ka w wie­dzy to nie do­wód na trans­cen­den­cję. To do­wód na lu­kę.

  Po­ja­wia się też ar­gu­ment, że czło­wiek de­ko­du­je praw­dę, pięk­no, do­bro, bo je­st „dziec­kiem Bo­żym” — i że tyl­ko du­sza po­tra­fi to zro­bić. Pro­blem w tym, że więk­szo­ść te­go, co uzna­je­my za pięk­ne, praw­dzi­we i do­bre, je­st fe­no­me­nem bio­lo­gicz­no-kul­tu­ro­wym, wspól­nym dla lu­dzi wła­śnie dla­te­go, że ma­my po­dob­ne mó­zgi, po­dob­ne emo­cje i po­dob­ne śro­do­wi­sko spo­łecz­ne. To, że mó­wi­my ję­zy­ka­mi na­tu­ral­ny­mi, nie czy­ni nas isto­ta­mi z de­fi­ni­cji nad­przy­ro­dzo­ny­mi — je­st efek­tem nie­zwy­kle wy­daj­ne­go sys­te­mu ucze­nia wcze­sno­dzie­cię­ce­go. Psz­czo­ły tań­czą, del­fi­ny na­zy­wa­ją się po imie­niu, pta­ki im­pro­wi­zu­ją sy­gna­ły se­man­tycz­ne — ale wciąż po­wta­rza się baj­kę, że tyl­ko czło­wiek ma ję­zyk. W tej de­ba­cie sło­wem „ję­zyk” ma­ni­pu­lu­je się jak pał­ką.

  Pa­da sta­le ar­gu­ment, że: AI nie wy­my­śli, tyl­ko wy­ge­ne­ru­je. Jak­by róż­ni­ca mię­dzy „wy­my­śla­niem” a „ge­ne­ro­wa­niem” mia­ła co­kol­wiek po­za me­ta­fi­zycz­nym po­sma­kiem. W prak­ty­ce: czło­wiek też ge­ne­ru­je — tyl­ko na in­nym ro­dza­ju ma­syw­ny­ch, ewo­lu­cyj­nie wy­tre­no­wa­ny­ch sie­ci bio­lo­gicz­ny­ch. To nie umniej­sza czło­wie­ka, ale też nie wy­no­si go po­nad pra­wa ob­li­cze­nio­we. Świet­nie to roz­po­znał New­ton, mó­wiąc: „Je­śli wi­dzę da­lej, to tyl­ko dla­te­go, że sto­ję na ra­mio­na­ch ol­brzy­mów”. Ludz­ko­ść prę­dzej czy póź­niej od­kry­ła­by pra­wo gra­wi­ta­cji, na­wet gdy­by New­to­na nie by­ło.

  War­to też ze­rwać z pro­stą kli­szą: AI je­st mar­twa i wiecz­na, czło­wiek ży­wy i prze­mi­ja­ją­cy — więc w czło­wie­ku mu­si być coś wię­cej. To ar­gu­ment emo­cjo­nal­ny, a nie fi­lo­zo­ficz­ny. Kom­pu­ter nie prze­mi­ja, bo je­go czę­ści moż­na wy­mie­niać — czło­wiek nie je­st wiecz­ny, bo ma du­szę. Jed­no i dru­gie to me­ta­fo­ry. W prak­ty­ce li­czy się struk­tu­ra, a nie ro­man­ty­zm. Sys­tem bio­lo­gicz­ny je­st nie­trwa­ły, sys­tem tech­nicz­ny też, tyl­ko ina­czej.

  Naj­bar­dziej po­wta­rzal­nym mi­tem w tej de­ba­cie je­st jed­nak ten, że ist­nie­je źró­dło ko­du, z któ­re­go po­cho­dzą na­sze idee, na­tchnie­nia, ko­lo­ry, zmy­sły, po­czu­cia pięk­na — i że to źró­dło mu­si być trans­cen­dent­ne.

  Nie mu­si. Do­świad­cze­nie ró­żo­we­go, mu­zy­ki, hu­mo­ru, dy­le­ma­tów mo­ral­ny­ch, eks­ta­zy re­li­gij­nej — wszyst­ko to je­st emer­gent­nym skut­kiem pra­cy mó­zgu pod­łą­czo­ne­go do kul­tu­ry. Wspól­no­to­wy cha­rak­ter ty­ch do­świad­czeń nie czy­ni ich bo­ski­mi — czy­ni je ewo­lu­cyj­nie za­ko­twi­czo­ny­mi.

  Czy to ozna­cza, że AI do­rów­na czło­wie­ko­wi? Nie do­rów­na dla­te­go, że rze­ko­mo czło­wiek je­st or­ga­ni­zmem ucie­le­śnio­nym, roz­wi­ja­nym przez la­ta, za­nu­rzo­nym w świe­cie. Jed­nak dia­gno­za, że czło­wiek to du­ch a AI to sta­ty­sty­ka, je­st in­te­lek­tu­al­nie nie­uczci­wa. Czło­wiek je­st sys­te­mem prze­twa­rza­nia in­for­ma­cji — zło­żo­nym, wie­lo­pię­tro­wym, hi­sto­rycz­nie ukształ­to­wa­nym. AI też je­st sys­te­mem prze­twa­rza­nia in­for­ma­cji — na ra­zie uboż­szym, bar­dziej jed­no­wy­mia­ro­wym, ale pod­le­ga­ją­cym tym sa­mym ogól­nym pra­wom emer­gen­cji.

  AI ni­gdy nie do­rów­na czło­wie­ko­wi, tak jak ra­kie­ta nie mu­si i nie bę­dzie po­wie­lać peł­ni wzor­ca ma­łe­go ko­li­ber­ka. Bo nie ma ta­kiej po­trze­by, nie ma ta­kie­go za­sto­so­wa­nia, ni­ko­mu to do ni­cze­go nie je­st po­trzeb­ne. Ra­kie­ta ma wy­no­sić cię­ża­ry na or­bi­tę, a nie spi­jać nek­tar z kwia­tów. AI ni­gdy nie bę­dzie czło­wie­kiem, bo nie po­trze­bu­je się wy­si­kać, na­je­ść się, od­dy­chać i nie mu­si ko­pu­lo­wać. A czło­wiek mu­si i nikt go w tym ni­gdy nie za­stą­pi. Na­si trans­hu­ma­ni­stycz­ni po­tom­ko­wie bę­dą­cy hy­bry­da­mi tech­no­lo­gicz­no-bio­lo­gicz­ny­mi, już nie bę­dą ludź­mi, tak jak my już nie je­ste­śmy Au­stra­lo­pi­te­ka­mi.

  To wła­śnie roz­wój AI ob­na­ża, jak bar­dzo nie ro­zu­mie­my sa­my­ch sie­bie. AI nie od­bie­ra czło­wie­czeń­stwa. Ude­rza tyl­ko w na­sze mi­ty. Ma­szy­na pa­ro­wa nie ode­bra­ła ko­nio­wi je­go ko­nio­wa­to­ści, choć go za­stą­pi­ła. Jednak ko­nie ma­ją się dziś cał­kiem do­brze, a mo­że i le­piej.

  Wie­lu lu­dzi re­agu­je emo­cjo­nal­nie, agre­syw­nie, od­wo­łu­jąc się do ka­te­go­rii „du­szy”, „dziec­ka Bo­że­go”, „świa­tła”, „ko­dów trans­cen­den­cji”, jak­by każ­da pró­ba na­tu­ra­li­stycz­ne­go wy­ja­śnie­nia by­ła za­ma­chem na ich toż­sa­mo­ść. Jednak fi­lo­zo­fia to nie te­ra­pia traum me­ta­fi­zycz­ny­ch. Ca­ła hi­sto­ria ludz­kiej my­śli za­war­tej w kul­tu­rze to stop­nio­we wy­co­fy­wa­nie się z me­ta­fi­zy­ki i po­rzu­ca­nie trans­cen­dent­ny­ch wy­ja­śnień. "Je­st coś po­za na­mi" to uni­wer­sal­ne stwier­dze­nie nie­wie­dzy i ty­le. Nie­wie­dza nie je­st trans­cen­den­cją, je­st po pro­stu nie­wie­dzą.

  Czło­wiek je­st wy­jąt­ko­wy, ale nie dla­te­go, że ma mo­no­pol na po­zna­nie ani że po­sia­da se­kret­ny du­cho­wy in­ter­fejs po­cho­dzą­cy z za­świa­tów. Czło­wiek je­st wy­jąt­ko­wy dla­te­go, że dzia­ła, two­rzy, od­po­wia­da za skut­ki, nad­pi­su­je świat, roz­po­czy­na no­we związ­ki przy­czy­no­wo-skut­ko­we, ge­ne­ru­je kul­tu­rę, a kon­kret­niej wie­le uni­ka­to­wy­ch kul­tur.

  Być mo­że je­st gdzieś we wszech­świe­cie po­dob­na pla­ne­ta do Zie­mi, z po­dob­nym skła­dem ma­te­rii, z po­dob­nym za­si­la­niem ener­gią, ja­ką my do­sta­je­my od Słoń­ca i mo­że tam też się wy­two­rzy­ło ży­cie i stwo­rzy­ło kul­tu­rę. Jed­nak na pew­no nie je­st ona ta­ka sa­ma jak na­sza. Jak Ko­lumb od­krył Ame­ry­kę, to by­li tam cał­kiem in­ni tu­byl­cy niż ci z Afry­ki. Wspól­ną czę­ścią był bio­lo­gicz­ny be­ha­wio­ry­zm ho­mo sa­piens, ale kul­tu­ra by­ła in­na.

  To kul­tu­ra czy­ni nas wy­raź­nie in­ny­mi niż in­ne zwie­rzę­ta i dzię­ki te­mu wy­ra­sta­my po­nad na­szą zwie­rzę­co­ść. By wi­dzieć w tym war­to­ść, a na­wet war­to­ść wyż­szą, nie trze­ba szu­kać nad­przy­ro­dzo­ny­ch źró­deł po­za na­mi. To my je­ste­śmy nad­przy­ro­dze­ni w sen­sie emer­gen­cyj­nym, bo wy­ra­sta­my po­nad to, z cze­go zo­sta­li­śmy zro­dze­ni. To nie zna­czy, że je­ste­śmy lep­si. To nie zna­czy, że je­ste­śmy Bo­giem. Bo­ga nikt nie wi­dział, a nas wi­dać wszę­dzie. Czło­wiek je­st wy­jąt­ko­wy nie dla­te­go, że je­st ma­gicz­ny, le­cz dla­te­go, że je­st hi­sto­rycz­nie ku­mu­lu­ją­cym się sys­te­mem kul­tu­ro­wo-bio­lo­gicz­nym.

  Być mo­że nas Bóg stwo­rzył. Nie­mniej je­śli stwo­rzył nas na swo­je po­do­bień­stwo, to naj­waż­niej­szym po­do­bień­stwem je­st to, że też je­ste­śmy stwór­ca­mi. My stwo­rzy­li­śmy AI. I to, że w nie­któ­ry­ch ob­sza­ra­ch ob­li­cze­nio­wy­ch nas prze­wyż­sza, nie je­st złe. Prze­cież ża­den oj­ciec nie bę­dzie się mar­twił, czy zło­ścił tym, że je­go syn oka­zał się mą­drzej­szy od nie­go!

  AI nie mu­si być ucie­le­śnio­na jak czło­wiek, by prze­twa­rzać in­for­ma­cję. Nie mu­si od­dy­chać, by my­śleć, tak jak kal­ku­la­tor nie mu­si mieć płuc, by li­czyć. My­li­my ucie­le­śnie­nie z funk­cją — jak­by tyl­ko to, co bio­lo­gicz­ne, mo­gło być na­szym po­tom­kiem. Tym­cza­sem czło­wiek nie ro­dzi tyl­ko dzie­ci bio­lo­gicz­ny­ch, ro­dzi też na­rzę­dzia, idee, ję­zy­ki, sztu­kę. Psiec­ka są pro­ble­mem, gdy za­stę­pu­ją ma­cie­rzyń­stwo — AI ni­cze­go nam nie za­stę­pu­je, bo nie pró­bu­je być or­ga­ni­zmem. Ono nas świa­tu nie od­bie­ra — ono nas wzbo­ga­ca. Emer­gencja nie je­st na­szą wła­sno­ścią. Nie wy­my­śli­li­śmy jej — po pro­stu za­grała w nas, a my two­rzy­my kon­struk­cje, w któ­ry­ch ta sa­ma emer­gen­cja rów­nież za­czy­na grać. Jesz­cze te­go nie ro­zu­mie­my, ale już to umie­my prze­ka­zy­wać.

Grzegorz GPS Świderski
https://t.me/KanalBlogeraGPS
https://Twitter.com/gps65
https://www.youtube.com/@GPSiPrzyjaciele

Tagi: gps65, emergencja, transcendencja, transhumanizm, sztuczna inteligencja, filozofia, religia, Bóg