Bohaterowie Rzeczypospolitej "Gryf Pomorski"

,GRYF POMORSKI" jedna z największych organizacji partyzanckich na Pomorzu utworzona została 7 lipca 1941 r. „Gryf Pomorski” wciąż należy do mało znanych rozdziałów polskiej historiii. To fenomen polskiej konspiracji i jedna z największych organizacji z czasów II wojny światowej na Pomorzu. Ruch oporu w Polsce po 1939 r to nie tylko AK, żołnierze wyklęci, nie tylko południe i centrum naszego kraju. To też Kaszuby, Bory Tucholskie i Pomorze Gdańskie. To tu w końcu 1939 i początku 1940 r powstają pierwsze organizacje partyzanckie i działają ludzie, którzy całe swe życie poświęcili Polsce. Ale o nich się nie pamięta i nie mówi.
Założyciele i Przywódcy Tajnej Organizacji Wojskowej ,,Gryf Pomorski" to por JÓZEF DAMBEK i ks JÓZEF WRYCZA ,,RAWYCZ"

Zaraz po napaści Niemiec na Polskę w 1939 r. do walki z najeźdźcą stanęli również Kaszubi. Z inicjatywy por. Józefa Dambka, nauczyciela, kierownika jednej z sieci dywersji pozafrontowej, kaszubscy patrioci związani głównie ze Stronnictwem Narodowym, 24 grudnia 1939 r. we wsi Czarlin, (kaszubskie Czarlëno) w woj pomorskim, w pow Tczewskim w gm Sulęczyno powołali organizację wojskową pod nazwą Tajna Organizacja Wojskowa ,,Gryf Kaszubski".
Swoim zasięgiem obejmowała ona obszar od Szczecina po Królewiec. Jej liczebność sięgała maksymalnie nawet do 20 tysięcy osób.
.
POCZĄTKI ,,GRYFA KASZUBSKIEGO".
Ramy organizacyjne i statut zostały przyjęte wiosną 1940 r. Założycielem ,,Gryfa Kaszubskiego" oprócz por. Józefa Dambka byli: Klemens Bronk z Czarlina, miejscowy przewodniczący Stronnictwa Narodowego, Bronisław Brunka ze Stężyckiej Huty do czasu wybuchu II wojny miejscowy wójt, Józef i Jan Gierszewscy (ojciec i syn) obaj rolnicy z Czarlina, w których gospodarstwie miało miejsce to doniosłe wydarzenie.
,,Gryf Kaszubski" głosił program aktywnej walki bojowej oraz propagandowej z okupantem niemieckim w celu wyzwolenia Ojczyzny i obrony Kościoła Świętego.
.
ORGANIZACJA I ROZWÓJ.
Dowódcą ,,Gryfa" zostaje główny założyciel por. Józef Dambek, ur. w 1903 r. w Zdrojach na Pomorzu. Był on też szefem i założycielem jednej z sieci dywersji pozafrontowej na rejon kościerski.
Organizował jeszcze przed wojną w ramach sieci dywersji pozafrontowej kadry do działalności konspiracyjnej na wypadek zajęcia Pomorza przez Niemcy. Powołanie ,,Gryfa Kaszubskiego" było przełomem w scalaniu rozdrobnionej i mało efektywnej konspiracji niepodległościowej.
Chęć przystąpienia do ,,Gryfa" składają małe grupy ukrywające się w lasach i na wioskach. Następuje jego szybki rozwój, szczególnie wtedy, kiedy Józef Dambek zaproponował księdzu Józefowi Wryczy wspólną walkę z okupantem w ramach ,,Gryfa".
Dowódca uważał, że aby ,,Gryf" objął Kaszuby, Kociewie, całe Pomorze i stał się znaczącą siłą w walce z okupantem hitlerowskim, na jego czele powinna stanąć osoba wybitna, znana i o wielkim autorytecie.
Wybór mógł paść tylko na Józefa Wryczę bohatera narodowego na Pomorzu, księdza, w dodatku podpułkownika.
.
PPŁK KS. JÓZEF WRYCZA ,,RAWYCZ"
Por. Józef Dambek chcąc rozszerzyć działalność TOW ,,Gryf Kaszubski" nawiązuje kontakt z księdzem Wryczą w celu zaproponowania mu, aby stanął na czele ,,Gryfa" i w ten sposób podniósł wiarygodność i rangę organizacji w oczach Pomorzan.
To trudne zadanie nawiązania kontaktu z ks. Wryczą poleca Józef Dambek braciom Leonowi i Józefowi Kulasom z Lipusza. Do spotkania doszło w okolicy Bytowa na przełomie 1940 i 1941 r.
ks. Józef Wrycza ,,Rawycz" prowadził już w tym czasie działalność konspiracyjną. W 1940 r. założył własną organizację ,,KORAL". Wyraził zgodę na propozycję Józefa Dambka i zgodził się, że obejmie funkcję prezesa Tajnej Organizacji Wojskowej dowodzonej przez J. Dambka.
.
POWSTANIE ,,GRYFA POMORSKIEGO"
Zasięg działania organizacji znacznie przekroczył tereny Kaszub, objął swoim zasięgiem całe Kociewie i inne tereny Pomorza, co nakłoniło Radę Naczelną do zmiany nazwy organizacji.
Zebranie organizacyjne Tajnej Organizacji Wojskowej odbyło się w nocy z 6 na 7 lipca 1941 r. w Czarnej Dąbrowie pow. Bytów. Na tym zebraniu przemianowano nazwę ,,Gryf Kaszubski" na ,,Gryf Pomorski"
Uczestniczyli w nim m.in. ks. Józef Wrycza, Józef Dambek, Leon Kulas, Klemens Bronk, Rudolf Bronk, Bronisław Brunka, Jan Gierszewski, Franciszek Borzyszkowski, Józef Kulas, Anastazy Witkowski i Juliusz Koszałka.
Na zebraniu został zatwierdzony statut i deklaracja ideowa ,,Gryfa", którą opracował por Józef Dambek, a zaakceptował ks. ppłk Józef Wrycza.
.
IDEE ,,GRYFA POMORSKIEGO"
Zgodnie z deklaracją ideową ,,Gryf Pomorski" miał być organizacją apolityczną, stawiającą sobie za cel nadrzędny wyzwolenie kraju. We wszystkich dokumentach programowych zaakcentowane zostały silnie pierwiastki chrześcijańskie i katolickie.
W pracy konspiracyjnej miano kierować się zarządzeniami Rządu Emigracyjnego oraz rozkazami Naczelnego Wodza. W kraju natomiast ,,Gryf" zachował pełną autonomię.
.
DOWÓDZTWO ,,GRYFA"
,,Gryfem Pomorskim" kierowowała Rada Naczelna. Prezesem został ks. ppłk Józef Wrycza, drugim równoległym prezesem zaś por Józef Dambek. Komendantami wojskowymi byli kolejno: Bolesław Formela ,,Romiński", Juliusz Koszałka ,,Jeremi", Józef Gierszewski ,,Ryś", ,,Szulc", ,,Gozdawa" nie mylić z jednym ze współzałożycieli ,,Gryfa Kaszubskiego" Józefem Gierszewskim, rolnikiem z Czarlina i Grzegorz Wojewski ,,Ferrum".
.
DZIAŁALNOŚĆ ,,GRYFA POMORSKIEGO"
Dzięki autorytetowi ks. ppłk Józefa Wryczy, ,,Gryf Pomorski" szybko się rozrastał. Objęcie przez Niego funkcji prezesa ,,Gryfa Pomorskiego" miało wielkie znaczenie moralne dla osób cywilnych i żołnierzy.
Całe Pomorze udzielało pomocy gryfowcom, bo w powszechnej opinii uznano że trzeba zwalczać okupanta za jego zbrodnie, ale także dlatego, że na czele ruchu stoi ksiądz i żołnierz.
Przykład ks. Wryczy pokazywał Polakom, że nikt nie może być obojętny w walce z okupantem, skoro już księża chwycili za broń.
W tym okresie kierowany przez por. Józefa Dambka ,,Gryf" liczył około 20 tys. żołnierzy i osób wspierających, skupionych w 35 oddziałach, posiadał setki bunkrów.
Organizacja ,,Gryf" miała swoich ludzi we wszystkich miastach i wioskach. Grupy bojowe liczyły do 30 żołnierzy. Obok bunkrów leśnych niejeden bunkier kryły zagrody, szczególnie te samotne na pustkowiach.
W bunkrach działał sztab ,,Gryfa". Ponadto szkoleni w nich byli dowódcy komend i grup, magazynowało się i naprawiało broń, pracowały radiostacje, drukowało się gazetki z nazwą organizacji ,,Gryf Pomorski".
Wysyłali paczki żywnościowe do więźniów w obozach koncentracyjnych: Stutthof i Dachau. Kontaktowali się z przebywającymi w Tczewie jeńcami angielskimi. Ponadto partyzanci także na terenie Tczewa zajmowali się wywiadem.
Struktura terytorialna ,,Gryfa" utworzona została wg przedwojennego podziału administracyjnego, do szczebla wsi włącznie.
.
DZIAŁAŁY 3 OKRĘGI:
okręg I: powiaty: kartuski i morski
okręg II: Gdynia, Gdańsk, powiat tczewski
okręg III: powiaty: chojnicki, kościerski, starogardzki
Istniały oprócz tego samodzielne komendy terenowe, m.in w Grudziądzu, Bytowie-Człuchowie, Sępólnie, Świeciu i Królewcu. Niższe szczeble organizacji stanowiły komendy gminne.
W warunkach okupacji Pomorza, walka zbrojna nie była formą najważniejszą, dominującą. Nasycenie całego terenu żandarmerią SS i gestapo uniemożliwiało większą koncentrację.
Dlatego szeroko rozwija się sabotaż, dywersja, wywiad i represje. Od groźby poczynając, na wyrokach kończąc, w stosunku do hitlerowców wyróżniających się okrucieństwem.
Gryfowcy z lasów, z bunkrów leśnych, nieuchwytni i wszechobecni, niszczyli samoloty na lotniskach, likwidowali esesmanów i gestapowców.
Ważną działalnością ,,Gryfa" była opieka nad ludnością cywilną, ostrzegali przed aresztowaniem, wywózką na roboty przymusowe, odbijali więźniów, wysyłali do obozów paczki, pomagali rodzinom pomordowanych, podtrzymywali wiarę w wyzwolenie i zwycięstwo.
Patriotyczne społeczeństwo kaszubskie i kociewskie udzielało wszechstronnej pomocy gryfowcom, niektórzy z narażaniem życia całej rodziny, udzielali schronienia dowódcom ,,Gryfa".
Takimi bohaterami była np. rodzina Józefa Bigusa, przedwojennego wójta Kamienicy Szlacheckiej, gdzie był sztab dowódcy ,,Gryfa", dokąd przychodzili łącznicy z meldunkami od terenowych dowódców.
W pobliskim bunkrze zmagazynowana była broń i amunicja. Tutaj drukowano gazetkę podziemną ,,Gryf Pomorski", przechowywane były flagi narodowe i symbole Państwa Polskiego.
ŚMIERĆ POR. JÓZEFA DAMBKA.
W lutym 1944 r. doszło do aresztowań pomorskich konspiratorów w Tczewie, gestapo wpadło na trop Józefa Dambka. Postanowiło go aresztować.
Do tego zadania użyto gestapowca Jana Kaszubowskiego vel Hansa Kassnera. Wieczorem 4 marca w Sikorzynie Józef Dambek zginął w zasadzce zastrzelony przez gestapowca Jana Kaszubowskiego.
Ciało jego zostało przewiezione z Sikorzyna do Gołubia nad Jezioro Dąbrowskie i tutaj ugodzone dodatkowym strzałem. Krew dowódcy wsiąkła w tę ziemię. Miejsce pochówku Józefa Dambka nie jest znane.
Po śmierci por. Józefa Dambka Prezesem Rady Naczelnej i dowódcą ,,Gryfa Pomorskiego" został najbliższy jego współpracownik, por. Augustyn Westphal, który w 1941 r przyłączył swą grupę konspiracyjną działającą w Bąckiej Hucie, Sierakowicach i Sianowie do ,,Gryfa". Jego sztab był zakonspirowany w Przyrowiu, u bohaterskiej rodziny Jana Bloka.
.
SOWIECKIE PRZEŚLADOWANIA GRYFOWCÓW
Od połowy 1944 r. Rosjanie dokonują zrzutów zwiadowczych grup desantowych na Bory Tucholskie. Okazuje się, że zwiadowcy nie mieli na celu walki z Niemcami. Zadaniem ich jest inwigilacja ,,Gryfa".
Interesowała ich struktura organizacyjna, zbieranie danych o ich przełożonych i przywódcach, sondowanie ich zapatrywań politycznych. Sowieci wiedzą, że na Pomorzu działa liczna patriotyczna konspiracja niepodległościowa skupiona wokół ,,Gryfa Pomorskiego", w którego statucie mocno akcentowane są pierwiastki chrześcijańskie i katolickie.
Wiedzą też że popierana jest ona przez miejscową ludność, a na jej czele stoi ,,walczący ksiądz" i że ,,Gryf" uznaje zwierzchnictwo Wodza Naczelnego w Londynie. Rosjanie uważali, że ,,Gryf Pomorski" będzie wielką przeszkodą we wprowadzeniu komunizmu w Polsce i należy go zlikwidować.
Scenariusz sowieckich działań jest znany:
trzeba zlikwidować przywódców ,,Gryfa", skompromitować ich w oczach społeczeństwa, część aresztować, innych wywieźć w głąb Rosji, resztę zastraszyć, pozostałych zmusić do współpracy na podanych warunkach.
Nie dopuścić, aby gryfowcy stali się bohaterami w walce z okupantem, dlatego trzeba im postawić fałszywy zarzut współpracy z Niemcami.
.
ARESZTOWANIA
W maju 1944 r. mimo zachowania wszelkich zasad konspiracyjnych został aresztowany Józef Bigus, żołnierz bardzo zasłużony dla ,,Gryfa". Przewieziono go do obozu koncentracyjnego Stutthof, skąd nigdy nie wrócił.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej na Pomorze UB wspólnie z NKWD dokonywało aresztowań gryfowców, w tym wielu z kierownictwa, część została zamordowana, a setki innych wywieziono na Sybir, skąd już nigdy nie wrócili.
Nie zachowano nawet pozorów sądów i procesów pokazowych, tak jak to miało czasem miejsce w przypadku AK. Gryfowców wyprowadzano z domów i mordowano w lasach lub skrytobójczo na przesłuchaniach w katowniach UB. Ciał rodzina nigdy nie odnalazła.
Tak zginął dokumentalista i kronikarz ,,Gryfa" Jan Gończ z Kościerzyny, również komendant naczelny pionu wojskowego od marca 1943 r. do końca wojny por. inż. Grzegorz Wojewski. W taki sam sposób zginęło wielu innych bohaterów Pomorza.
Pomorscy bohaterowie. por. Józef Dambek, ks. ppłk Józef Wrycza i por. Augustyn Westphal, byli Mężami Stanu Polski Podziemnej w wymiarze regionalnym. Zadaniem tej patriotycznej organizacji konspiracyjnej było kontynuowanie ciągłości Państwa Polskiego w warunkach wojennych.
.
ODZNAKA „GRYF POMORSKI ”
Ustanowiona 31 maja 1947 r uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie dla wyróżnienia osób zasłużonych odbudowie Pomorza Zachodniego i jego polonizacji. Odznaka podzielona była na 3 stopnie – złoty z wawrzynem, złoty i srebrny.
Odznakę stanowił czerwony Gryf Pomorski na niebieskim polu, wewnątrz trójkątnej piastowskiej tarczy, z napisem na otoku tarczy „WOJEWÓDZKA RADA NARODOWA W SZCZECINIE”. Rewers był gładki. Odznaka powieszona była na niebieskiej wstążce z czerwonym paskiem pośrodku. Odznaka prawdopodobnie nie została wykonana.
.
PODSUMOWANIE.
Tajna Organizacja Wojskowa ,,Gryf Pomorski" była doskonale zorganizowana. Por. Dambek był dobrym konspiratorem. Świadczy o tym najdobitniej fakt, że jako mobilny i operatywny dowódca przez 4.5 roku, do 4 marca 1944 r., kiedy zginął od kuli gestapowca, nie tylko nie został aresztowany, ale nawet rozpoznany przez Niemców.
Niemcy dopiero jakiś czas po śmierci Dambka dowiedzieli się jak naprawdę się nazywał, wcześniej znali tylko jego pseudonimy ,,Jur" i ,,Lech". Por Józef Dambek był nie tylko założycielem i dowódcą ,,Gryfa", ale również wybitnym politykiem kaszubskim.
W statucie ideowym ,,Gryfa", który sam opracował, zawarł myśli o wielkości Kaszub, ich należytej randze, o pielęgnacji tradycji kulturowych, w tym języka. Walczył o odzyskanie całego Pomorza, które zostało wydarte Polsce przed wiekami.
Walka bohaterów ,,Gryfa" o wolną Polskę nie poszła na marne. Ich ideały przejęli synowie i wnukowie. To nie był przypadek, że na Ziemi Kaszubskiej miało miejsce Powstanie Grudniowe 1970 r. i że tutaj powstała ,,Solidarność", która przyniosła Polsce i narodom Europy wolność.
To właśnie na sztandarach ,,Solidarności" w sierpniu 1980 r. były hasła walki o całkowitą niepodległość Polski, które również miał w swoim programie ,,Gryf Pomorski".
https://www.facebook.com/media...