Pierwotne zawłaszczenie w libertariańskich traktatach

Li­ber­ta­ria­nie z za­sa­dy sa­mo­po­sia­da­nia, z pra­wa każ­de­go czło­wie­ka do sa­me­go sie­bie, wy­wo­dzą wszel­kie pra­wa wła­sno­ści. Je­śli mam pra­wo do sa­me­go sie­bie, to mam pra­wo do wszyst­kie­go, co sam zro­bię. Mam też pra­wo do dó­br na­tu­ral­ny­ch, któ­re zmie­szam z mo­ją pra­cą. Mam też pra­wo do wszyst­kie­go, czym się z in­ny­mi wy­mie­nię tym, co je­st mo­je, na to, co je­st ich, za obo­pól­ną zgo­dą.

       Wszyst­ko, co zdo­bę­dę po­ko­jo­wo, je­st mo­je – czy­li to, co zro­bię, ku­pię, do­sta­nę w pre­zen­cie czy odzie­dzi­czę. Do­ty­czy to też dó­br na­tu­ral­ny­ch, w tym wła­sno­ści zie­mi. Nie je­st na­to­mia­st mo­je to, co ukrad­nę czy zdo­bę­dę oszu­stwem, bez wo­li wła­ści­cie­la, bez je­go zgo­dy.

       To są pro­ste za­sa­dy do­ty­czą­ce wła­sno­ści, któ­re pra­wie każ­dy czło­wiek w na­szej cy­wi­li­za­cji ak­cep­tu­je, gdy mu się je tak przed­sta­wi. W tej kwe­stii li­ber­ta­ria­nie nie wy­my­śli­li nic no­we­go – tyl­ko zgo­dzi­li się na od­wiecz­ne za­sa­dy na­szej cy­wi­li­za­cji ła­ciń­skiej – czy­li na wła­sno­ść oso­bi­stą, wła­sno­ść zie­mi, na pier­wot­ne za­sie­dze­nia, na han­del, dzie­dzi­cze­nie i po­da­run­ki. Je­stem wła­ści­cie­lem z ra­cji by­cia czło­wie­kiem, je­stem pod­mio­tem wła­sno­ści, bo sam sie­bie po­sia­dam. Li­ber­ta­ria­nie na­pi­sa­li wie­le trak­ta­tów na­uko­wy­ch w ty­ch kwe­stia­ch, od­wo­łu­jąc się do pra­wa na­tu­ral­ne­go na­szej cy­wi­li­za­cji.

       Naj­daw­niej o pier­wot­nym za­własz­cze­niu pi­sał John Loc­ke w "Dru­gim trak­ta­cie o rzą­dzie". Po­tem wy­tłu­ma­czył to Mur­ray Ro­th­bard w "Ety­ce wol­no­ści", czy w trak­ta­cie: "O no­wą wol­no­ść - Ma­ni­fe­st li­ber­ta­riań­ski". Waż­ne są też trak­ta­ty naj­wy­bit­niej­sze­go pa­le­oli­ber­ta­ria­ni­na Han­sa Her­man­na Hop­pe: "Eko­no­mia i ety­ka wła­sno­ści pry­wat­nej", "Krót­ka hi­sto­ria czło­wie­ka", czy "Teo­ria ka­pi­ta­li­zmu i so­cja­li­zmu". A z na­szy­ch pol­ski­ch my­śli­cie­li do­brze kwe­stie pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia wy­ja­śnił Ja­kub Wo­ziń­ski w ar­ty­ku­le „A prio­ri spra­wie­dli­wo­ści”. Te­go je­st set­ki.

       Trak­ta­ty na­uko­we li­ber­ta­rian, nie tyl­ko te wy­mie­nio­ne, są do­stęp­ne w wer­sji elek­tro­nicz­nej do ła­twe­go ku­pie­nia – a jak ktoś wie, jak to zro­bić, to też ła­two so­bie je ścią­gnie za dar­mo w ra­ma­ch pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia. Po­ni­żej, dla za­chę­ty do prze­czy­ta­nia ca­ło­ści, wkle­jam ma­łe frag­men­ty wspo­mnia­ny­ch dzieł.

       Waż­ne je­st, by to do­kład­nie zro­zu­mieć, bo współ­cze­sne pań­stwa z sa­mej swo­jej isto­ty ła­mią te na­tu­ral­ne pra­wa wła­sno­ści. Dla­te­go mu­si to być pre­cy­zyj­nie wy­ja­śnio­ne. Obec­nie w świe­cie do­mi­nu­je ide­olo­gia so­cjal­de­mo­kra­tycz­na, któ­ra je­st sprzecz­na z fun­da­men­ta­mi cy­wi­li­za­cji ła­ciń­skiej do­ty­czą­cy­mi wła­sno­ści, któ­re wy­kła­da­ją li­ber­ta­ria­nie. Rzą­dzą­cy so­cjal­de­mo­kra­ci (w Pol­sce do­ty­czy to i PiS, i PO, i SLD, i PSL, i Pol­ska 2050 i wszel­kiej in­nej le­wi­cy), nie uzna­ją ty­ch za­sad – kie­ru­ją się in­ną ety­ką do­ty­czą­cą wła­sno­ści. Oni re­pre­zen­tu­ją in­ną cy­wi­li­za­cję – cza­sem tu­rań­ską, cza­sem bi­zan­tyj­ską, cza­sem ży­dow­ską.

       Czo­ło­wym przed­sta­wi­cie­lem mie­sza­ją­cym te cy­wi­li­za­cje je­st Ro­sja. Ona te­raz to­czy woj­nę mi­li­tar­ną, ale ide­olo­gicz­ną wal­kę już wy­gra­ła daw­no te­mu. So­cjal­de­mo­kra­ci na za­cho­dzie, w tym u nas, to re­ali­za­to­rzy za­sad pły­ną­cy­ch ze wscho­du. Dla­te­go Niem­cy czy Fran­cu­zi tak bar­dzo lu­bią Ro­sję.

       Tak jak kie­dyś Rzym znisz­czy­li bar­ba­rzyń­cy, któ­rzy wy­ple­mi­li się gdzieś na wscho­dzie, tak i dziś na­szą cy­wi­li­za­cję ła­ciń­ską nisz­czą so­cjal­de­mo­kra­ci wy­ple­mie­ni gdzieś w Ro­sji. Bar­ba­rzyń­skie ple­mio­na opa­no­wa­ły dziś świat. Ale nie wszyst­ko jesz­cze stra­co­ne. Dzię­ki po­stę­po­wi tech­no­lo­gicz­ne­mu etycz­ne zdo­by­wa­nie wła­sno­ści, tak jak je opi­su­ją li­ber­ta­ria­nie, na pew­no bę­dzie przy­wró­co­ne w cią­gu naj­bliż­sze­go ćwierć­wie­cza. Wy­ni­ka to z te­go, że nie­etycz­ne, pań­stwo­we me­to­dy za­własz­cza­nia się już po pro­stu nie opła­ca­ją. 

Grzegorz GPS Świderski
X.com/gps65

PS. Notki powiązane:

• Libertarianizm w skrócie
• Czy libertarianie to prawicowcy czy lewicowcy?
• Libertarianizm jest konserwatywny
• Jedna Lekcja Libertarianizmu
• Libertarianizm a chrześcijaństwo
• Zasada nieagresji a chrześcijaństwo
• Liberalizm a przykazanie miłości
• Konkurencyjne aparaty
• Fundamenty liberalizmu
• Libertariański kolektywizm
• Pan konserwatysta
• Czy terytorialny monopol aparatu przemocy jest niezbędny?
• Czy ograniczać wolność, czy władzę?
• Przestępstwa bez ofiar

John Lock – frag­ment "Dru­gie­go trak­ta­tu o rzą­dzie":

       Każ­dy czło­wiek po­sia­da wła­sno­ść swo­jej wła­snej oso­by. Nikt nie ma do niej pra­wa pró­cz nie­go sa­me­go. Mo­że­my po­wie­dzieć, że trud je­go cia­ła i pra­ca je­go rąk na­le­żą w spo­sób wła­ści­wy do nie­go. Co­kol­wiek więc usu­wa ze sta­nu, któ­ry na­tu­ra stwo­rzy­ła i po­zo­sta­wi­ła, mie­sza ze swo­ją pra­cą i do­da­je do cze­goś in­ne­go, co na­le­ży do nie­go, czy­ni w ten spo­sób swo­ją wła­sno­ścią. Ta zaś rze­cz, bę­dąc usu­nię­ta z po­wszech­ne­go sta­nu, w ja­kim na­tu­ra ją po­zo­sta­wi­ła, po­sia­da te­raz coś za­anek­to­wa­ne­go przez pra­cę, co wy­klu­cza po­wszech­ne pra­wo do niej in­ny­ch osób. Dla­te­go pra­ca ta, bę­dąc nie­kwe­stio­no­wa­ną wła­sno­ścią oso­by ją wy­ko­nu­ją­cej, spra­wia, że nikt in­ny, jak tyl­ko ona, ma pra­wo to te­go, co sa­ma raz złą­czy­ła. [...]

       Ten, kto ży­wi się żo­łę­dzia­mi, któ­re ze­brał pod dę­bem, lub jabł­ka­mi ze­bra­ny­mi z drzew w sa­dzie, z pew­no­ścią za­własz­czył je dla sie­bie. Nikt nie mo­że za­prze­czyć, że to po­ży­wie­nie na­le­ży do nie­go. Py­tam za­tem, kie­dy za­czę­ło ono do nie­go na­le­żeć? [...]

       I je­st ja­sne, że je­śli pierw­sze za­własz­cze­nie nie uczy­ni­ło go je­go wła­sno­ścią, to nie mo­gło te­go spra­wić nic in­ne­go. Ta pra­ca wnio­sła roz­róż­nie­nie mię­dzy i wła­sno­ścią wspól­ną a je­go wła­sną. Wnio­sła ona coś wię­cej niż na­tu­ra, wspól­na mat­ka wszyst­kie­go: zy­skał on pry­wat­ne pra­wo wła­sno­ści. Czy kto­kol­wiek po­wie, że nie miał on pra­wa do ty­ch żo­łę­dzi lub ja­błek, któ­re w ten spo­sób so­bie przy­własz­czył, po­nie­waż nie miał zgo­dy ca­łej ludz­ko­ści do uczy­nie­nia ich swo­imi? [...]

       Gdy­by te­go ty­pu zgo­da by­ła ko­niecz­na, czło­wiek gło­do­wał­by po­mi­mo ob­fi­to­ści, któ­rą dał mu Bóg. Wi­dzi­my w pra­wa­ch zwy­cza­jo­wy­ch, któ­re obo­wią­zu­ją na mo­cy umo­wy, że to wła­śnie za­bie­ra­nie czę­ści cze­goś wspól­ne­go i usu­nię­cie jej ze sta­nu, w któ­rym zo­sta­wi­ła ją na­tu­ra, je­st po­cząt­kiem wła­sno­ści, któ­ra bez te­go, co wspól­ne, je­st bez­u­ży­tecz­na".

Hans Her­mann Hop­pe – frag­men­ty trak­ta­tu "Eko­no­mia i ety­ka wła­sno­ści pry­wat­nej":

       ...Na bar­dzo abs­trak­cyj­nym po­zio­mie od­po­wie­dź na py­ta­nie, dla­cze­go ist­nie­ją sta­le ro­sną­ce po­dat­ki, brz­mi tak: pod­sta­wo­wą przy­czy­ną je­st po­wol­na, ale dra­ma­tycz­na zmia­na idei spra­wie­dli­wo­ści, któ­ra za­szła w opi­nii pu­blicz­nej. Po­zwo­lę so­bie wy­ja­śnić. Wła­sno­ść moż­na na­być al­bo przez za­własz­cze­nie, pro­duk­cję i umo­wy, al­bo przez wy­własz­cze­nie i wy­zy­sk za­własz­cza­ją­cy­ch, pro­du­cen­tów i za­wie­ra­ją­cy­ch umo­wy. Nie ma in­ny­ch spo­so­bów. Obie me­to­dy są dla ludz­ko­ści na­tu­ral­ne. Obok pro­duk­cji i kon­trak­tów za­wsze ist­niał pro­ces nie­pro­duk­tyw­ne­go i nie opar­te­go na kon­trak­ta­ch za­bo­ru mie­nia. Tak jak pro­duk­tyw­ne przed­się­bior­stwa mo­gą roz­wi­nąć się w fir­my i kor­po­ra­cje, biz­nes wy­własz­czeń i wy­zy­sku mo­że za­cho­dzić na więk­szą ska­lę i roz­wi­jać się w rzą­dy i pań­stwa. To, że ist­nie­je opo­dat­ko­wa­nie ja­ko ta­kie i że ist­nie­je ten­den­cja do zwięk­sza­nia opo­dat­ko­wa­nia, nie po­win­no sta­no­wić za­sko­cze­nia. Idea nie­pro­duk­tyw­ne­go i nie opar­te­go na kon­trak­ta­ch zdo­by­wa­nia wła­sno­ści je­st bo­wiem nie­mal tak sta­ra, jak idea po­zy­ski­wa­nia jej w pro­duk­tyw­ny spo­sób, a każ­dy — wy­zy­ski­wa­cz z pew­no­ścią nie mniej niż pro­du­cent — wo­li wyż­szy do­chód od niż­sze­go....

Hans Her­mann Hop­pe – frag­men­ty trak­ta­tu: "Krót­ka hi­sto­ria czło­wie­ka":

       ...W hi­sto­rii my­śli spo­łecz­nej i po­li­tycz­nej za­pro­po­no­wa­no nie­zli­czo­ne roz­wią­za­nia pro­ble­mu ła­du spo­łecz­ne­go i ta wie­lo­ść wza­jem­nie wy­klu­cza­ją­cy­ch się pro­po­zy­cji wal­nie przy­czy­ni­ła się do sze­ro­ko roz­po­wszech­nio­ne­go prze­ko­na­nia, te po­szu­ki­wa­nie jed­ne­go „wła­ści­we­go" roz­wią­za­nia ska­za­ne je­st na nie­po­wo­dze­nie. A jed­nak ist­nie­je ono i nic ma po­wo­du, aby pod­da­wać się mo­ral­ne­mu re­la­ty­wi­zmo­wi. Zna­my je tak na­praw­dę od stu­le­ci - to idea wła­sno­ści pry­wat­nej.

       Naj­pierw od­nio­sę to roz­wią­za­nie do spe­cjal­ne­go przy­pad­ku raj­skie­go ogro­du, a na­stęp­nie do rze­czy­wi­stej sy­tu­acji wszech­obec­nej rzad­ko­ści dó­br. W raj­skim ogro­dzie roz­wią­za­nie to przy­bie­ra po­stać pro­stej re­gu­ły mó­wią­cej, że każ­dy mo­że prze­mie­ścić swo­je wła­sne cia­ło tam, gdzie tyl­ko chce, pod wa­run­kiem, że nikt in­ny już nic stoi w tym miej­scu i go nic zaj­mu­je.

       Po­za raj­skim ogro­dem, w rze­czy­wi­sto­ści po­wszech­nej rzad­ko­ści za­so­bów, roz­wią­za­nie to spro­wa­dza się do czte­rech po­wią­za­ny­ch ze so­bą lo­gicz­nie re­guł:

• Każ­da oso­ba je­st pry­wat­nym (wy­łącz­nym) wła­ści­cie­lem swe­go cia­ła. Któż, jak nie Cru­soe, po­wi­nien być wła­ści­cie­lem je­go cia­ła? Pię­ta­szek? A mo­że Pię­ta­szek i Cru­soe łącz­nie? To jed­nak nie po­mo­gło­by unik­nąć kon­flik­tów, le­cz by je wy­wo­ły­wa­ło i czy­ni­ło sta­łym ele­men­tem ich ży­cia.
• Każ­da oso­ba je­st pry­wat­nym wła­ści­cie­lem wszyst­ki­ch dó­br na­tu­ral­ny­ch, któ­re uzna­ła za rzad­kie i któ­ry­ch za­czę­ła uży­wać za po­mo­cą swo­je­go cia­ła, za­nim zro­bił co kto­kol­wiek in­ny. Któż, jak nie pierw­szy użyt­kow­nik da­nej rze­czy, po­wi­nien być jej wła­ści­cie­lem? Jej dru­gi z ko­lei użyt­kow­nik? A mo­że pierw­szy i dru­gi łącz­nie? Te­go ty­pu usta­le­nia by­ły­by jed­nak sprzecz­ne z sa­mym ce­lem norm, któ­rym je­st uni­ka­nie kon­flik­tów.
• Każ­da oso­ba, któ­ra za po­mo­cą swo­je­go cia­ła i dó­br na­by­ty­ch w dro­dze pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia, wy­pro­du­ku­je ja­kieś no­we do­bra, sta­je się tym sa­mym ich wła­ści­cie­lem, je­śli w pro­ce­sie ich pro­duk­cji nie do­ko­na­ła ona żad­ny­ch fi­zycz­ny­ch znisz­czeń dó­br na­le­żą­cy­ch do in­nej oso­by.
• Je­śli ja­kieś do­bro zo­sta­ło na­by­te w dro­dze pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia bą­dź pro­duk­cji, mo­że być ono na­by­te przez no­we­go wła­ści­cie­la wy­łącz­nie w wy­ni­ku do­ko­na­nia przez ak­tu­al­ne­go wła­ści­cie­la do­bro­wol­ne­go trans­fe­ru ty­tu­łu wła­sno­ści do te­go do­bra na rze­cz no­we­go wła­ści­cie­la.

       Nie bę­dę w tym miej­scu przed­sta­wiał szcze­gó­ło­we­go etycz­ne­go czy eko­no­micz­ne­go uza­sad­nie­nia ty­ch re­guł - zo­sta­ło ono za­pre­zen­to­wa­ne w in­ny­ch miej­sca­ch. Chciał­bym jed­nak po­czy­nić na cen te­mat kil­ka uwag.

       W prze­ci­wień­stwie do roz­po­wszech­nio­ne­go prze­ko­na­nia, ja­ko­by in­sty­tu­cja wła­sno­ści pry­wat­nej by­ła je­dy­nie kon­wen­cją, na­le­ży wy­raź­nie stwier­dzić, że kon­wen­cja słu­ży ja­kie­muś ce­lo­wi i je­st czymś, dla cze­go ist­nie­je ja­kaś al­ter­na­ty­wa. Na przy­kład, ce­lem al­fa­be­tu ła­ciń­skie­go je­st ko­mu­ni­ka­cja za po­mo­cą sło­wa pi­sa­ne­go, a je­go al­ter­na­ty­wą je­st, na przy­kład, cy­ry­li­ca. Z ty­ch wła­śnie po­wo­dów al­fa­bet je­st kon­wen­cją.

       Ja­ki je­st jed­nak cel norm dzia­ła­nia ludz­kie­go? Gdy­by nie ist­nia­ły kon­flik­ty in­ter­per­so­nal­ne - to zna­czy, gdy­by w wy­ni­ku wcze­śniej wy­kształ­co­nej har­mo­nii wszyst­ki­ch in­te­re­sów, ni­gdy nie po­ja­wi­ła się sy­tu­acja, w któ­rej dwo­je lub wię­cej lu­dzi chcia­ło­by ko­rzy­stać z te­go sa­me­go do­bra na róż­ne spo­so­by- wów­czas nor­my nie by­ły­by po­trzeb­ne. Ce­lem norm je­st więc uni­ka­nie kon­flik­tów, któ­ry­ch ina­czej nie da­ło­by się unik­nąć. Nor­ma, któ­ra ge­ne­ru­je kon­flik­ty, za­mia­st pro­wa­dzić do ich unik­nię­cia, je­st sprzecz­na z sa­mym ce­lem norm. Je­st to nor­ma dys­funk­cjo­nal­na lub też wy­pa­cze­nie nor­my.

       W od­nie­sie­niu do ce­lu, ja­kim je­st uni­ka­nie kon­flik­tów, in­sty­tu­cja wła­sno­ści pry­wat­nej nie je­st jed­nak je­dy­nie kon­wen­cją, po­nie­waż nie ist­nie­je dla niej żad­na al­ter­na­ty­wa. Je­dy­nie pry­wat­na (wy­łącz­na) wła­sno­ść po­zwa­la unik­nąć wszyst­ki­ch kon­flik­tów, któ­re w in­nym wy­pad­ku by­ły­by nie­moż­li­we do unik­nię­cia. Po­dob­nie Je­dy­nie za­sa­da na­by­cia wła­sno­ści w dro­dze pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia do­ko­ny­wa­ne­go przez kon­kret­ne jed­nost­ki w kon­kret­nym cza­sie i miej­scu po­zwa­ła uni­kać kon­flik­tów od sa­me­go za­ra­nia ro­dza­ju ludz­kie­go, po­nie­waż je­dy­nie pierw­sze za­własz­cze­nie uprzed­nio nie za­własz­czo­ne­go do­bra mo­że być wol­ne od kon­flik­tów, z de­fi­ni­cji bo­wiem nikt in­ny nie miał wcze­śniej z tym do­brem nic wspól­ne­go...

Hans Her­mann Hop­pe – frag­ment trak­ta­tu: "Teo­ria ka­pi­ta­li­zmu i so­cja­li­zmu"

       ...Cho­ciaż mię­dzy cia­ła­mi a po­zo­sta­ły­mi rzad­ki­mi za­so­ba­mi ist­nie­ją pew­ne oczy­wi­ste róż­ni­ce, to wpro­wa­dze­nie i za­sto­so­wa­nie od­po­wied­ni­ch roz­róż­nień po­ję­cio­wy­ch nie po­win­no przy­spa­rza trud­no­ści. W od­róż­nie­niu od ciał, któ­re ni­gdy nie mo­gą być „nie­po­sia­da­ne” i za­wsze ma­ją swo­je­go na­tu­ral­ne­go wła­ści­cie­la, wszyst­kie in­ne rzad­kie za­so­by mo­gą rze­czy­wi­ście być nie­po­sia­da­ne, o ile bę­dą po­zo­sta­wać przez ni­ko­go nie­uży­wa­ne w swo­im na­tu­ral­nym sta­nie. Czy­jąś wła­sno­ścią sta­ją się one do­pie­ro wów­czas, gdy za­czy­na­ją być trak­to­wa­ne ja­ko rzad­kie środ­ki, czy­li gdy są zaj­mo­wa­ne w ra­ma­ch pew­ny­ch obiek­tyw­ny­ch gra­nic i użyt­ko­wa­ne przez ko­goś w ja­kiś spo­sób. Ów akt zdo­by­cia wcze­śniej nie­po­sia­da­ny­ch za­so­bów na­zy­wa­ny je­st „pier­wot­nym za­własz­cze­niem”. Kie­dy nie­po­sia­da­ne wcze­śniej za­so­by zo­sta­ną już przy­własz­czo­ne, agre­sję sta­no­wić bę­dzie każ­dy akt nie­po­żą­da­nej przez wła­ści­cie­la zmia­ny ich fi­zycz­ny­ch wła­ści­wo­ści lub ogra­ni­cze­nia za­kre­su moż­li­wo­ści ta­kie­go wy­ko­rzy­sta­nia przez nie­go ty­ch za­so­bów, któ­re nie wpły­wa­ło­by na fi­zycz­ne ce­chy wła­sno­ści na­le­żą­cej do in­ny­ch osób – po­dob­nie za­tem jak w przy­pad­ku ciał. Wy­ko­rzy­sta­nie i zmie­nia­nie rze­czy, któ­re zo­sta­ły już wcze­śniej zdo­by­te, przez oso­bę nie­bę­dą­cą ich wła­ści­cie­lem moż­li­we je­st je­dy­nie w ra­ma­ch sto­sun­ku umo­wy, a więc w sy­tu­acji, gdy ist­nie­je na to wy­raź­na zgo­da na­tu­ral­ne­go wła­ści­cie­la. Na­to­mia­st oso­ba ta mo­że stać się wła­ści­cie­lem ty­ch rze­czy tyl­ko wte­dy, gdy pier­wot­ny bą­dź do­tych­cza­so­wy wła­ści­ciel świa­do­mie prze­nie­sie na nią swój ty­tuł wła­sno­ści – w za­mian za coś in­ne­go al­bo w ra­ma­ch pre­zen­tu. W od­róż­nie­niu od ciał, któ­re z przy­czyn „na­tu­ral­ny­ch” ni­gdy nie mo­gą być nie­po­sia­da­ne ani któ­ry­ch na­tu­ral­ni wła­ści­cie­le ni­gdy nie mo­gą się cał­ko­wi­cie po­zbyć, a je­dy­nie je „wy­po­ży­czyć” na czas trwa­nia udzie­lo­nej przez ni­ch zgo­dy, wszyst­kie in­ne rzad­kie za­so­by moż­na oczy­wi­ście „wy­alie­no­wać” al­bo zrzec się do ni­ch raz na za­wsze ty­tu­łu wła­sno­ści.

       Sys­tem spo­łecz­ny wy­ni­ka­ją­cy z na­tu­ral­ne­go sta­no­wi­ska w kwe­stii wy­zna­cza­nia praw wła­sno­ści to sys­tem czy­sto ka­pi­ta­li­stycz­ny – i tak bę­dzie od tej po­ry na­zy­wa­ny. A z te­go po­wo­du, że opie­ra się na ty­ch sa­my­ch ide­ach co pra­wo pry­wat­ne, czy­li nor­ma­ch re­gu­lu­ją­cy­ch re­la­cje mię­dzy oso­ba­mi pry­wat­ny­mi, moż­na go okre­ślać rów­nież mia­nem czy­ste­go sys­te­mu pra­wa pry­wat­ne­go. Sys­tem ten ba­zu­je na kon­cep­cji, że rosz­cze­nia do wła­sno­ści, by nie zo­sta­ły uzna­ne za agre­syw­ne, mu­szą być po­par­te przez „obiek­tyw­ny” fakt pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia, wcze­śniej­sze­go po­sia­da­nia lub wza­jem­nie ko­rzyst­ne­go sto­sun­ku umo­wy. Sto­su­nek ten mo­że się spro­wa­dzać al­bo do świa­do­mej współ­pra­cy mię­dzy wła­ści­cie­la­mi, al­bo do za­mie­rzo­ne­go prze­nie­sie­nia ty­tu­łów wła­sno­ści przez wła­ści­cie­la na in­ną oso­bę. Z ko­lei o so­cja­li­zmie (czę­ścio­wym) moż­na mó­wić wte­dy, gdy sys­tem ten zo­sta­nie zmie­nio­ny i bę­dą wpro­wa­dzo­ne roz­wią­za­nia przy­zna­ją­ce pra­wa wy­łącz­nej kon­tro­li nad rzad­ki­mi za­so­ba­mi, choć­by czę­ścio­we, oso­bom czy gru­pom osób, któ­re nie mo­gą po­wo­łać się ani na akt wcze­śniej­sze­go użyt­ko­wa­nia rze­czy, ani na sto­su­nek umo­wy z wcze­śniej­szym użyt­kow­ni­kiem-wła­ści­cie­lem…

Jakub Woziński – fragment artykułu „A priori sprawiedliwości” 

Pier­wot­ne za­własz­cze­nie

       W tym miej­scu mo­że­my uznać dys­ku­sję na te­mat rze­ko­my­ch al­ter­na­tyw­ny­ch teo­rii pra­wa wła­sno­ści za za­mknię­tą i sku­pić się na me­cha­ni­zmie dzia­ła­nia li­ber­ta­riań­skiej teo­rii wła­sno­ści. W po­przed­nim roz­dzia­le wska­za­li­śmy na jej fun­da­ment — czy­li sa­mo­po­sia­da­nie cia­ła oraz rze­czy uzy­ska­ny­ch dro­gą pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia lub na dro­dze wy­mia­ny. Ce­chą za­sad­ni­czą pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia je­st to, iż wy­ma­ga ona kon­kret­ne­go prze­kształ­ce­nia rze­czy­wi­sto­ści ze­wnętrz­nej. In­ny­mi sło­wy, w wy­ni­ku ak­tu pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia rze­cz zmie­nia swo­ją fi­zycz­ną wła­ści­wo­ść, a mia­no­wi­cie zmie­nia swo­je miej­sce po­ło­że­nia. Naj­częst­szym przy­kła­dem je­st tu pod­nie­sie­nie le­żą­ce­go pod drze­wem jabł­ka. Ja­ko wła­ści­cie­le swo­ich ciał, o ile oczy­wi­ście do­ko­nu­je­my te­go ja­ko pierw­si, po­przez wzię­cie jabł­ka do rę­ki uzy­sku­je­my peł­ne pra­wo do kon­tro­li nad nim.

       Oczy­wi­ście, nie wszyst­kie rze­czy moż­na prze­cież prze­nie­ść, np. zie­mi. Ist­nie­je więc po­ku­sa, że­by pier­wot­ne za­własz­cze­nie uznać tak­że w wy­pad­ku zmia­ny kształ­tu. Osta­tecz­nie jed­nak te­go ty­pu zmia­na rów­nież spro­wa­dza się do prze­miesz­cze­nia da­nej rze­czy, choć na mniej­szą ska­lę. Upra­wia­nie zie­mi po­le­ga przede wszyst­kim na jej cy­klicz­nym ora­niu, czy­li prze­miesz­cza­niu jej war­stw. Żad­nej ro­śli­ny nie da się zresz­tą upra­wiać na za­sa­dzie bez­wład­ne­go rzu­ca­nia na nią zia­ren — ko­niecz­ne je­st uzdat­nie­nie gle­by do przy­ję­cia ich. Zwy­czaj­ne prze­cha­dza­nie się po zie­mi tak­że nie czy­ni jej ni­czy­ją wła­sno­ścią, o ile nie je­st ono ce­lo­wym dzia­ła­niem, słu­żą­cym prze­miesz­cze­niu jej wierzch­niej war­stwy.

       Zmia­nie miej­sca zwią­za­ne­go z pier­wot­nym za­własz­cze­niem tak­że nie spo­sób za­prze­czyć bez po­pad­nię­cia w sprzecz­no­ść. Pro­wa­dze­nie dys­ku­sji po­le­ga na ak­tyw­nym ko­rzy­sta­niu z pier­wot­ne­go, rzad­kie­go za­so­bu — ludz­kie­go cia­ła. By­ło­by to nie­moż­li­we bez ak­tyw­ne­go po­ru­sza­nia cia­łem — ru­chu ust, po­słu­gi­wa­nia się dłu­go­pi­sem (w przy­pad­ku dys­ku­sji pro­wa­dzo­nej pi­sem­nie) itd. Na­sza zdol­no­ść do ko­rzy­sta­nia z cia­ła ma­ni­fe­stu­je się więc przede wszyst­kim w ko­mu­ni­ka­cyj­nym wy­sił­ku do­ko­ny­wa­nia ru­chu czę­ścia­mi na­sze­go cia­ła.

       Gdy­by rze­czy sta­wa­ły się na­szą wła­sno­ścią na za­sa­dzie po­my­śle­nia o ni­ch, na­tra­fi­li­by­śmy na nie­roz­strzy­gal­ny kon­flikt usta­le­nia pier­wot­no­ści czy­jejś my­śli. Po­za tym, my­śl nie mo­że sta­no­wić przed­mio­tu wła­sno­ści, o czym wspo­mi­na­li­śmy już w Roz­dzia­le I. Pier­wot­ne za­własz­cze­nie po­le­ga więc na re­al­nym kon­tak­cie dwó­ch jed­no­stek: ludz­kiej oraz nie-ludz­kiej. In­ne oso­by nie na­le­żą do za­kre­su za­so­bów, pod­le­ga­ją­cy­ch pier­wot­ne­mu za­własz­cze­niu z te­go po­wo­du, iż każ­dy czło­wiek stoi już przed fak­tem pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia swe­go cia­ła. Czło­wiek po­czy­na się wraz ze swo­im cia­łem i od te­go mo­men­tu je­st też je­go wła­ści­cie­lem — pier­wot­nym za­własz­czy­cie­lem. Na­da­je­my prze­miesz­cze­niu sta­tus wy­róż­nio­ny, po­nie­waż je­st to je­dy­na moż­li­wa ozna­ka za­pa­no­wa­nia nad da­nym przed­mio­tem oraz po­nie­waż na­sze sa­mo­po­sia­da­nie (pod­sta­wa wszel­kiej wła­sno­ści) da­je się uza­sad­nić je­dy­nie na dro­dze ko­mu­ni­ka­cji, po­le­ga­ją­cej na prze­miesz­cza­niu rzad­kie­go za­so­bu, czy­li cia­ła. Pro­po­no­wa­na przez Loc­ke’a pra­ca lub Ro­th­bar­dow­ska ener­gia sta­no­wią za­wod­ne kry­te­rium, gdyż kła­dą one na­ci­sk na pro­ces za­własz­cza­nia. Ener­gia lub też wy­si­łek nie są jed­nak w sta­nie sa­me przy­czy­nić się do za­własz­cze­nia da­nej rze­czy. Przy­kła­do­wo: wie­le osób mo­że wło­żyć wy­si­łek w zła­pa­nie i oswo­je­nie ko­nia, ale je­dy­nie oso­ba zdol­na do za­pa­no­wa­nia nad nim mo­że na­zy­wać się je­go wła­ści­cie­lem. Pa­no­wać nad rze­czą ozna­cza być w sta­nie zmie­nić jej uprzed­nie, na­tu­ral­ne po­ło­że­nie.

       Ist­nie­je jesz­cze je­den wy­móg zwią­za­ny z pier­wot­nym za­własz­cze­niem: cho­dzi mia­no­wi­cie o uczy­nie­nie go roz­po­zna­wal­nym dla in­ny­ch osób. Pro­blem ten był­by nie­obec­ny je­dy­nie w ta­kim świe­cie, w któ­rym żył­by tyl­ko je­den osob­nik ga­tun­ku ludz­kie­go. Ja­ko że ży­je­my w świe­cie za­miesz­ka­łym przez wie­le osób, ko­niecz­ne je­st za­ma­ni­fe­sto­wa­nie swe­go za­własz­cze­nia wzglę­dem in­ny­ch osób. Gdy­by bo­wiem opi­sy­wa­ny przez Loc­ke’a czło­wiek naj­pierw ze­brał le­żą­ce pod drze­wem żo­łę­dzie, póź­niej po­roz­rzu­cał je z po­wro­tem na zie­mi w nie­ła­dzie, spra­wił­by w ten spo­sób nie la­da kło­pot in­nej oso­bie, któ­ra na­tknę­ła­by się na nie póź­niej i ro­ści­ła so­bie do ni­ch pre­ten­sje. In­ny­mi sło­wy, do­ko­ny­wa­ne przez nas prze­miesz­cze­nie da­ny­ch za­so­bów mu­si być roz­po­zna­wal­ne dla in­ny­ch po­ten­cjal­ny­ch pier­wot­ny­ch za­własz­czy­cie­li.

       Pro­blem „roz­po­zna­wal­no­ści” do­ko­na­ne­go uprzed­nio pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia znaj­du­je swo­je na­tu­ral­ne roz­wią­za­nie w chro­no­lo­gii wy­da­rzeń. Każ­dy nas przy­cho­dzi na świat na­gi i po­sia­da po­cząt­ko­wo je­dy­nie wła­sne cia­ło. Naj­pierw dys­po­nu­je­my mie­niem swo­ich ro­dzi­ców bą­dź opie­ku­nów, na­dal bę­dąc nie­zdol­ny­mi do roz­wi­nię­cia swe­go sta­nu po­sia­da­nia. Do­ra­sta­jąc, uczy­my się ko­rzy­stać ze swe­go cia­ła do na­by­wa­nia co­raz to no­wy­ch przed­mio­tów. Gro­ma­dzi­my je w na­szy­ch dło­nia­ch, tor­ba­ch, kie­sze­nia­ch, po­ko­ja­ch, do­ma­ch, miesz­ka­nia­ch, dział­ka­ch — umiesz­cza­my je w kon­kret­ny­ch miej­sca­ch. Roz­po­zna­wal­no­ść pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia po­le­ga więc na prze­nie­sie­niu no­we­go przed­mio­tu do miej­sca już uprzed­nio za­własz­czo­ne­go (w przy­pad­ku osób ży­ją­cy­ch w wy­naj­mo­wa­ny­ch lo­ka­la­ch lub na wy­naj­mo­wa­ny­ch dział­ka­ch istot­ne je­st to, iż da­ny przed­miot opusz­cza swe miej­sce za spra­wą czy­je­goś cia­ła).

       Kry­te­rium te­go nie moż­na uznać za ogra­ni­cza­nie pra­wa wła­sno­ści i czy­nie­nie ustęp­stw wzglę­dem spo­łe­czeń­stwa. Na­le­ży je ra­czej po­strze­gać ja­ko na­tu­ral­ny wy­móg współ­ist­nie­nia ze so­bą lu­dzi, któ­rzy mo­gą wej­ść w kon­flikt, do­ty­czą­cy da­ne­go rzad­kie­go za­so­bu. Ma­ni­fe­stu­jąc za­własz­cze­nie czy­ni­my jed­no­cze­śnie za­bez­pie­cze­nie przed tym, aby sa­me­mu nie zna­leźć się w sy­tu­acji nie­pew­no­ści wzglę­dem pew­ne­go przed­mio­tu, co do któ­re­go nie wie­my, czy zo­stał już za­własz­czo­ny, czy nie. Prze­miesz­cze­nie da­ne­go przed­mio­tu w za­kres już za­własz­czo­ny­ch za­so­bów (cia­ła, bu­dyn­ku lub zie­mi) czy­ni nad­to na­sze za­własz­cze­nie o wie­le le­piej za­bez­pie­czo­nym wzglę­dem in­ny­ch, po­ten­cjal­ny­ch za­własz­czy­cie­li.

       W tym miej­scu wspo­mnij­my jesz­cze o na­rzę­dzio­wo­ści, zwią­za­nej z pier­wot­nym za­własz­cze­niem. Pod­sta­wo­wym na­rzę­dziem, praw­dzi­wą ba­zą, słu­żą­cą do na­by­wa­nia in­ny­ch przed­mio­tów, je­st na­sze wła­sne cia­ło. Czło­wiek do­ść wcze­śnie na­uczył się po­słu­gi­wać roz­ma­ite­go ro­dza­ju przed­mio­ta­mi, uła­twia­ją­cy­mi mu ży­cie. Ry­bak ło­wi ry­by sie­cią, drwal rą­bie drze­wo sie­kie­rą itd. We współ­cze­snym świe­cie zda­rza się bar­dzo czę­sto, że pro­ces po­zy­ski­wa­nia pew­ne­go do­bra je­st nie­mal cał­ko­wi­cie zauto­ma­ty­zo­wa­ny, wła­ści­ciel zaś ni­gdy nie ma z nim bez­po­śred­niej stycz­no­ści. Te­go ty­pu sy­tu­acje wca­le nie świad­czą prze­ciw pro­po­no­wa­nej przez nas teo­rii. Wrę­cz prze­ciw­nie: po­twier­dza­ją ją, wska­zu­jąc na sche­mat pier­wot­nie po­sia­da­ne­go cia­ła, słu­żą­ce­go ja­ko na­rzę­dzie po­zy­ski­wa­nia in­ny­ch przed­mio­tów, któ­re póź­niej sa­me mo­gą stać się na­rzę­dziem do uzy­ska­nia ko­lej­ny­ch rze­czy. Wszyst­kie rze­czy, ja­kie po­sia­da czło­wiek, moż­na więc po­dzie­lić na te, któ­re za­własz­czył bez­po­śred­nio przy uży­ciu swo­je­go cia­ła i na te, któ­re po­zy­skał przy uży­ciu za­własz­czo­ny­ch uprzed­nio przed­mio­tów.

Trans­fer za­własz­czo­ny­ch za­so­bów

       Wszyst­kie rze­czy ma­te­rial­ne, któ­re zna czło­wiek moż­na po­dzie­lić na:

• przed­mio­ty już za­własz­czo­ne na za­sa­dzie zmia­ny miej­sca;
• przed­mio­ty jesz­cze nie­zaw­łasz­czo­ne, po­cho­dzą­ce z za­so­bów na­tu­ral­ny­ch lub nie­gdyś przez ko­goś opusz­czo­ne. Pierw­szą kla­sę rze­czy moż­na z ko­lei po­dzie­lić na:
• przed­mio­ty pier­wot­nie za­własz­czo­ne, któ­re nie zmie­ni­ły wła­ści­cie­la;
• przed­mio­ty pier­wot­nie za­własz­czo­ne, któ­re zmie­ni­ły wła­ści­cie­la.

       O ile przed­mio­ty za­własz­czo­ne w spo­sób pier­wot­ny (wy­do­by­te ze sta­nu na­tu­ry) zo­sta­ły zmo­dy­fi­ko­wa­ne na za­sa­dzie prze­miesz­cze­nia, o ty­le zmia­na, któ­ra je­st pod­sta­wą trans­fe­ru ty­tu­łu wła­sno­ścio­we­go, po­le­ga już na czymś in­nym. Na­tu­ral­nym na­stęp­stwem za­własz­cze­nia so­bie da­nej rze­czy z na­tu­ral­ny­ch za­so­bów je­st moż­li­wo­ść prze­ka­za­nia jej ko­muś in­ne­mu. Moż­na to uczy­nić za pew­ną z gó­ry usta­lo­ną ce­nę lub też prze­ka­zać da­ną rze­cz za dar­mo. Kwe­stia ce­ny nie je­st w przy­pad­ku pra­wa wła­sno­ści na­zbyt istot­na. Je­dy­ną rze­czą, któ­ra ma zna­cze­nie, je­st do­bro­wol­no­ść wy­mia­ny. W prze­ci­wień­stwie więc do pier­wot­ne­go za­własz­cze­nia, to wła­śnie do­bro­wol­ny i obu­stron­ny akt zgo­dy na do­ko­na­nie trans­ak­cji czy­ni da­ną uprzed­nio, za­własz­czo­ną pier­wot­nie rze­cz czy­jąś wła­sno­ścią. W przy­pad­ku trans­fe­ru ty­tu­łu wła­sno­ści do da­nej rze­czy ona sa­ma mo­że po­zo­stać pod wzglę­dem zaj­mo­wa­ne­go miej­sca cał­ko­wi­cie nie­zmie­nio­na, le­cz prze­miesz­cze­niu mu­si ulec przy­naj­mniej je­den in­ny przed­miot bę­dą­cy wo­bec niej rę­koj­mią.

       Pier­wot­ne za­własz­cze­nie je­st naj­czę­ściej zna­mie­niem spo­łe­czeń­stwa na wcze­snym eta­pie roz­wo­ju. Ma ono do czy­nie­nia przede wszyst­kim z dzie­wi­czą zie­mią, któ­rą trze­ba od­po­wied­nio przy­spo­sa­biać do wła­sny­ch po­trzeb: lu­dzie pier­wot­ni kar­czu­ją las, po­lu­ją na dzi­ką zwie­rzy­nę, uczą się upra­wiać zie­mię. Wraz ze stop­nio­wym roz­wo­jem cy­wi­li­za­cyj­nym co­raz więk­sza czę­ść za­so­bów na­tu­ral­ny­ch je­st już w pe­wien spo­sób prze­kształ­co­na. Spo­łe­czeń­stwo za­czy­na więc two­rzyć do­bra wyż­sze­go rzę­du. Przy­kła­do­wo, przy uży­ciu prze­zna­cza­ny­ch nie­gdyś je­dy­nie na opał ka­wał­ków drew­na i mchu, czło­wiek pier­wot­ny za­czy­na bu­do­wać so­bie sza­łas. Z cza­sem wy­kształ­ca się spe­cjal­ny za­wód cie­śli, któ­rzy wy­cin­kę drze­wa po­zo­sta­wia­ją drwa­lom. Ich spe­cja­li­za­cja je­st moż­li­wa je­dy­nie dzię­ki pra­wu wła­sno­ści, któ­re przy­na­le­ży naj­pierw drwa­lom, na­stęp­nie fli­sa­kom, a na sa­mym koń­cu cie­ślom. Za­własz­czo­ne przez drwa­li drew­no sta­je się ich wła­sno­ścią, ale dzię­ki do­bro­wol­nej umo­wie z fli­sa­ka­mi zrze­ka­ją się go na rze­cz pie­nię­dzy, któ­re otrzy­mu­ją póź­niej sa­mi fli­sa­cy po do­star­cze­niu drew­na do cie­śli.

       Choć mo­że wy­dać się to dziw­ne, w przy­pad­ku do­ko­na­nia wy­mia­ny ty­tu­łów wła­sno­ścio­wy­ch tak­że ma­my do czy­nie­nia z prze­miesz­cze­niem (zmia­ną zaj­mo­wa­ne­go miej­sca) da­nej rze­czy. Ży­jąc w do­bie płat­no­ści in­ter­ne­to­wy­ch, na­wet nie zda­je­my so­bie spra­wy z te­go, że u pod­staw każ­dej wy­mia­ny le­ży fi­zycz­ne i na­ma­cal­ne prze­ka­za­nie in­nej oso­bie kon­kret­ne­go przed­mio­tu.

       Aby le­piej zro­zu­mieć to za­gad­nie­nie, wy­obraź­my so­bie dwie pier­wot­ne oso­by. Pierw­sza z ni­ch je­st ry­ba­kiem, dru­ga drwa­lem. Obie chcą się za­mie­nić swo­imi za­własz­czo­ny­mi pier­wot­nie przed­mio­ta­mi: ry­bak pra­gnie wzbo­ga­cić się o drew­no na opał, a drwal o ry­by, po­trzeb­ne mu ja­ko po­ży­wie­nie. Uprzed­nio każ­dy z ni­ch za­własz­czył (czy­li prze­mie­ścił) od­po­wied­nie po­trzeb­ne do wy­mia­ny za­so­by. Aby da­na rze­cz mo­gła być spo­żyt­ko­wa­na przez swe­go no­we­go wła­ści­cie­la, mu­si on do­ko­nać jej prze­miesz­cze­nia — w przy­pad­ku pier­wot­ne­go czło­wie­ka się­gnąć po nią rę­ką.

       Wraz z roz­wo­jem cy­wi­li­za­cji, za­własz­cza­ne pier­wot­nie za­so­by sta­ją się co­raz bar­dziej ob­fi­te — w związ­ku z tym po­ja­wia się tech­nicz­ny pro­blem, w ja­ki spo­sób da­ny za­sób (np. wie­le me­trów sze­ścien­ny­ch drew­na wy­rą­ba­ne­go przez drwa­la) mo­że stać się w da­nej chwi­li czy­jąś wła­sno­ścią, bez ko­niecz­no­ści oso­bi­ste­go prze­nie­sie­nia wie­lo­ki­lo­gra­mo­we­go (wie­lo­to­mo­we­go) cię­ża­ru. W ce­lu po­ko­na­nia te­go pro­ble­mu czło­wiek na­uczył się po­słu­gi­wać przed­mio­ta­mi bę­dą­cy­mi rę­koj­mią wy­mia­ny. Ową rę­koj­mią mo­że być co­kol­wiek: zło­to, ka­wa­łek pa­pie­ru czy też do­wol­ny in­ny przed­miot. Z na­tu­ral­ny­ch wzglę­dów, któ­re wy­ja­śni­my za chwi­lę, naj­lep­szą rę­koj­mią oka­za­ła się spi­sa­na na kart­ce pa­pie­ru umo­wa (któ­ra dzi­siaj co­raz czę­ściej za­stę­po­wa­na je­st przez od­po­wied­ni za­pis cy­fro­wy).

       Sko­ro da­na rze­cz je­st zbyt du­ża, zbyt od­le­gła lub z ja­kie­go­kol­wiek in­ne­go wzglę­du nie na­da­je się do bez­po­śred­nie­go i oso­bi­ste­go prze­miesz­cze­nia jej, ale ist­nie­je obu­stron­na wo­la do do­ko­na­nia wy­mia­ny, obie stro­ny trans­ak­cji w spo­sób in­ten­cjo­nal­ny na­da­ją in­nej, bar­dziej po­ręcz­nej rze­czy cha­rak­ter rę­koj­mi. Ich wza­jem­na umo­wa nie mo­że mieć jed­nak cha­rak­te­ru je­dy­nie my­ślo­we­go — w związ­ku z tym w spo­sób ko­niecz­ny mu­szą zgo­dzić się, aby za­mia­st wła­ści­we­go przed­mio­tu kon­trak­tu, je­go ro­lę peł­nił pe­wien ma­te­rial­ny sub­sty­tut. Mur­ray Ro­th­bard, twier­dząc w „Ety­ce wol­no­ści”, że obiet­ni­ca nie je­st wią­żą­cym kon­trak­tem, po­nie­waż ewen­tu­al­ne jej zła­ma­nie nie gwał­ci ni­czy­je­go pra­wa wła­sno­ści, oparł swo­je twier­dze­nie wła­śnie na tym, iż obiet­ni­cy bra­ku­je ma­te­rial­nej rę­koj­mi. Obiet­ni­ca je­st tyl­ko my­ślą ucie­le­śnio­ną po­przez na­sze cia­ło — ale na­sze wła­sne cia­ło je­st i za­wsze po­zo­sta­nie je­dy­nie na­szą wła­sno­ścią; je­st nie­zby­wal­ne. Do­pie­ro prze­nie­sie­nie obiet­ni­cy za spra­wą in­ten­cjo­nal­ne­go ak­tu obu wy­mie­nia­ją­cy­ch się osób na pe­wien in­ny przed­miot — rę­koj­mię, mo­że uczy­nić z nie­go kon­trakt, czy­li peł­no­praw­ną wy­mia­nę.

       We wcze­snej fa­zie roz­wo­ju cy­wi­li­za­cji rę­koj­mią mo­gły być przed­mio­ty do­wol­ne­go ro­dza­ju. Le­cz jak już wspo­mi­na­li­śmy, cha­rak­ter rze­czy­wi­sto­ści i do­stęp­ny­ch w niej za­so­bów wy­ma­ga do­sko­na­le­nia te­go na­rzę­dzia. Przy­kła­do­wo: za­mó­wie­nie przez kup­ca drew­na mo­że być zre­ali­zo­wa­ne je­dy­nie w okre­ślo­nym cza­sie i miej­scu i je­st uwa­run­ko­wa­ne wie­lo­ma in­ny­mi czyn­ni­ka­mi. Je­że­li oby­dwie stro­ny bar­dzo so­bie ufa­ją (np. są człon­ka­mi tej sa­mej ro­dzi­ny), mo­gą w ogó­le nie sko­rzy­stać z ja­kiej­kol­wiek rę­koj­mi i wie­rzyć so­bie „na sło­wo”. Dzię­ki te­mu mo­gą so­bie oszczę­dzić cza­su i for­mal­no­ści (to wła­śnie dla­te­go ro­dzin­ne in­te­re­sy są nie­raz tak bar­dzo uda­ne), ale w przy­pad­ku kon­flik­tu po­zo­sta­ną bez ja­kie­go­kol­wiek na­rzę­dzia, któ­re mo­gło­by im po­móc w wy­eg­ze­kwo­wa­niu od in­ny­ch swo­ich ocze­ki­wań. Dla­te­go wła­śnie, a więc z po­wo­du bra­ku pew­no­ści co do wy­peł­nie­nia da­ne­go kon­trak­tu, lu­dzie na­uczy­li się spi­sy­wać umo­wy, któ­re szcze­gó­ło­wo wy­mie­nia­ją wa­run­ki wy­mia­ny. Kon­trakt spi­sa­ny je­st tak­że naj­bar­dziej na­tu­ral­ną for­mą dla rę­koj­mi, ze wzglę­du na moż­li­wo­ść naj­peł­niej­sze­go roz­ja­śnie­nia wszyst­ki­ch je­go punk­tów. In­ten­cjo­nal­no­ść kon­trak­tu znaj­du­je swój naj­lep­szy wy­raz w for­mie pi­sa­nej, któ­ra po­zwa­la na uszcze­gó­ło­wie­nie wszel­ki­ch ele­men­tów zwią­za­ny­ch z fi­zycz­nym udo­stęp­nie­niem da­ne­go do­bra.

       Rze­cz ja­sna, rę­koj­mia je­st cał­ko­wi­cie do­bro­wol­na. Ma ona sens je­dy­nie wte­dy, gdy jed­na stro­na (bą­dź obie) za­żą­da od dru­giej gwa­ran­cji wy­ko­na­nia kon­trak­tu. Jak już wspo­mnie­li­śmy po­wy­żej, prze­ka­zu­ją­cy so­bie do­bra bez żad­nej umo­wy człon­ko­wie ro­dzi­ny lub do­brzy przy­ja­cie­le mo­gą się bez niej cał­ko­wi­cie obyć. Ich wza­jem­ne za­ufa­nie je­st sa­mo przez się czymś ana­lo­gicz­nym do rę­koj­mi (choć nie je­st nią sa­mą). Dla­te­go też ogrom­na ilo­ść rę­koj­mi (zna­ny­ch nam naj­czę­ściej w for­mie umów pi­sa­ny­ch ma­łym drucz­kiem, do­łą­cza­ny­ch do pro­duk­tów) zna­na nam ze świa­ta współ­cze­sne­go świad­czy o wzro­ście nie­pew­no­ści wo­bec in­ny­ch lu­dzi. Prze­wi­dy­wal­no­ść oto­cze­nia spo­łecz­ne­go nie ro­dzi po­trze­by za­bez­pie­cze­nia obiet­ni­cy ust­nej ma­te­rial­ną rę­koj­mią, po­trze­ba ta bie­rze się z ra­cji bra­ku pew­no­ści co do po­sza­no­wa­nia pra­wa wła­sno­ści.

       O ży­ją­cej ze so­bą ro­dzi­nie nie mó­wi się za­zwy­czaj ja­ko gru­pie osób, do­ko­nu­je trans­fe­ru (wy­mia­ny) po­sia­da­ny­ch za­so­bów, choć w rze­czy­wi­sto­ści to wła­śnie ma miej­sce. Fakt, iż dzie­lą się do­stęp­ny­mi im rze­cza­mi (pie­niędz­mi, je­dze­niem, środ­ka­mi trans­por­tu itd.) bez ja­kiej­kol­wiek umo­wy lub in­ne­go ro­dza­ju rę­koj­mi wca­le nie ozna­cza, że ich wy­mia­ny są nie­waż­ne lub nie­obec­ne. Wrę­cz prze­ciw­nie — ist­nie­ją i ma­ją du­żą czę­sto­tli­wo­ść, le­cz z ra­cji bra­ku ma­te­rial­ne­go uprzed­mio­to­wie­nia w rę­koj­mi nie ma­ją mo­cy praw­nej.

Tagi: gps65, liberałowie, libertarianie, paleolibertarianie, John Lock, Murray Rothbard, Hans Hermann Hoppe, Jakub Woziński