Bez szans na zmianę niekorzystnej sytuacji demograficznej

Najnowszy raport GUS „Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2022 r.” nie pozostawia złudzeń. Sytuacja demograficzna naszego kraju będzie się pogarszać i nie widać żadnych szans na jakąkolwiek jej poprawę w najbliższych latach.
Z jednej strony pogłębia się z roku na rok zmniejszanie się liczby żywych urodzeń, a z drugiej – wydłuża się średnia długość życia naszych obywateli, co skutkuje pogłębianiem się różnicy wielkości liczby dzieci do 14 lat w stosunku do liczby seniorów w wieku 65+.
Wspomniany raport zawiera m.in. tzw. indeks starości, który w 2022 r. wynosił 126. Jak objaśniają to jego autorzy, oznacza to, że „na 100 „wnuczków” (dzieci w wieku 0-14 lat) przypada 126 „dziadków” (osób w wieku 65 i więcej lat)”.
W liczbach bezwzględnych, czytamy w raporcie, „różnica w wielkości tych populacji wynosi 1,5 mln na niekorzyść dzieci (w miastach sięga 1,6 mln, a na terenach wiejskich nadal jest więcej dzieci – o 65 tys.)”.
Niestety „indeks starości” wzrasta z roku na rok (w 2021 r. wynosił 122). A to, jak przewiduje GUS, „w przyszłości będzie skutkować zmniejszaniem się podaży pracy i utrudnieniami w systemie zabezpieczenia społecznego w wyniku wzrostu liczby i odsetka osób w starszym wieku”.
Przy tym wszystkim występuje dość znaczące zróżnicowanie regionalne. Jak zaznacza wspomniany raport najmłodszą strukturą wieku charakteryzuje się woj. pomorskie. „Miary starzenia się populacji są tam najkorzystniejsze, np. w 2022 r. mediana wieku mieszkańców tego województwa wyniosła niespełna 41 lat, wskaźnik starości (udział osób w wieku 65 lat i więcej w ogólnej liczbie populacji ) – 18,1%, a odsetek dzieci (0-14 lat) - 16,6%.
Co przy tym interesujące, parametry dla całej Polski to odpowiednio: ponad 42 lata, 19,5%, i 15,4%). Z kolei „województwami charakteryzującym się najmniej korzystnymi parametrami struktury wieku ludności są opolskie, świętokrzyskie i łódzkie, gdzie w 2022 r. wiek środkowy wyniósł ok. 44 lata, wskaźnik starości 20-22%, a odsetek dzieci to 14-15%. Bardzo podobne pod tym względem są także województwa zachodniopomorskie i dolnośląskie”.
Co więcej, „na przestrzeni minionego ćwierćwiecza najszybsze tempo starzenia się ludności miało miejsce w woj. opolskim oraz zachodniopomorskim i śląskim. Postęp procesu starzenia się był jednym z najszybszych także w woj. warmińsko-mazurskim, chociaż nadal pozostaje ono jednym z najmłodszych w kraju”.
Te niepokojące zjawiska zdają się niestety pogłębiać i nic nie wskazuje, by się to miało zmienić. Z jednej strony kolejne programy społeczne typu 500+, mimo poprawiania statusu materialnego rodzin z dziećmi do lat 18., w tym zwłaszcza wielodzietnych, nie skutkują poprawą wskaźnika dzietności.
Z drugiej - źle wypadamy nawet na tle także starzejącej się Europy. Tzw. wskaźnik dzietności, tj. liczba żywych urodzeń przypadających na kobietę w 2021 r. wyniósł 1,53. Przy czym przyjmuje się, że współczynnik ten dopiero sięgający poziomu między 2,10 a 2,15 odpowiada wartości zapewniającej prostą zastępowalność pokoleń.
Natomiast od 2017 r. wskaźnik ten w naszym kraju systematycznie spada. Wówczas osiągnął poziom 1,48, zaś w 2021 r. zmniejszył się do 1,33. Tym samym, pod względem wielkości tego wskaźnika uplasowaliśmy się w całej Europie na czwartym miejscu od końca (na pierwszym miejscu była Francja /1,84/, a mniejszy od Polski miały jedynie Włochy /1,25/, Hiszpania /1,19/ i Malta /1,13/).
W tej sytuacji nie zaskakuje opinia wyrażona przez autorów wspomnianego raportu GUS: „Polska, dla której prognozy rozwoju ludności są obecnie niesprzyjające, będzie musiała zmierzyć się ze wszystkimi problemami wynikającymi z niekorzystnych trendów demograficznych. Dotyczy to także regionów i mniejszych jednostek terytorialnych, szczególnie tych o najstarszej strukturze wieku mieszkańców, w których dodatkowo proces starzenia będzie się najbardziej pogłębiał”.
Inaczej, jak szacował jeden z kilku opublikowanych w ostatnich miesiącach raportów, ludność naszego kraju zmniejszy się do końca obecnego wieku do zaledwie nieco ponad 30 milionów.