O cywilizacji, naturze, instynkcie, kulturze, emocjach i ewolucji

  Po­dob­no Żwi­rek krę­ci z Mu­cho­mor­kiem!!! Tak się to ob­ja­wia:

Dzień 1 – O cy­wi­li­za­cji i na­tu­rze

  Po­la­na, je­sień. Wia­tr sze­le­ści w brzo­za­ch, słoń­ce prze­my­ka przez żół­te li­ście. Żwi­rek sie­dzi za­my­ślo­ny pod drze­wem, Mu­cho­mo­rek chru­pie jabł­ko. Na­gle Żwi­rek mó­wi gło­śno, jak­by do sie­bie — ale to za­wsze ozna­cza, że za­czy­na się roz­mo­wa.

Żwi­rek: Na­szą cy­wi­li­za­cję zbu­do­wa­ła za­le­d­wie garst­ka wy­bit­ny­ch lu­dzi — Ary­sto­te­les, Chry­stus, św. To­ma­sz, Ga­li­le­usz, New­ton, Ein­ste­in... To oni sta­no­wią fun­da­men­ty kul­tu­ry zwal­cza­ją­cej na­tu­rę. Resz­ta spo­łe­czeń­stwa ko­rzy­sta tyl­ko z te­go, co wy­pra­co­wa­li.
Mu­cho­mo­rek: Nie zga­dzam się, że cy­wi­li­za­cja zwal­cza na­tu­rę. Cy­wi­li­za­cja ła­ciń­ska przyj­mu­je hie­rar­chię praw: naj­wy­żej pra­wo Bo­skie, ni­żej na­tu­ral­ne, a naj­ni­żej ludz­kie. Gdzie tu zwal­cza­nie na­tu­ry?
Żwi­rek: Zwal­cza­niem na­tu­ry są przy­ka­za­nia mo­ral­ne — one na­ka­zu­ją dzia­łać wbrew in­stynk­tom. Pra­wo bo­skie je­st nie­na­tu­ral­ne.
Mu­cho­mo­rek: No to roz­waż czy po­wstrzy­mu­je­sz się od za­bój­stwa bliź­nie­go tyl­ko ze stra­chu przed ka­rą? Czy mo­że je­steś z na­tu­ry do­bry? Py­ta­nia te­go ty­pu pro­wa­dzą do wyż­szy­ch war­to­ści.
Żwi­rek: Wła­śnie! Kie­dy za­czy­na­sz za­da­wać so­bie ta­kie py­ta­nia, prze­cho­dzi­sz z na­tu­ry do kul­tu­ry. Bez re­flek­sji dzia­ła­sz in­stynk­tow­nie — na przy­kład za­bi­je­sz z gło­du, że­by zdo­być je­dze­nie. Wszyst­kie woj­ny spro­wa­dza­ją się do wal­ki o za­so­by.
Mu­cho­mo­rek: Ale je­śli kie­ru­je­sz się ko­rzy­ścią, już nie dzia­ła­sz in­stynk­tow­nie, tyl­ko z za­mia­rem, ra­cjo­na­li­zu­je­sz.
Żwi­rek: Ko­rzy­ści są in­stynk­to­we, nie trze­ba ich ana­li­zo­wać. Wszyst­kie in­stynk­ty słu­żą ko­rzy­ściom dla ga­tun­ku — tak dzia­ła ewo­lu­cja.
Mu­cho­mo­rek: Rze­czy­wi­ście, je­st je­den pod­sta­wo­wy in­stynkt — prze­trwa­nie ga­tun­ku. Jed­nak jak wy­ja­śnić za­cho­wa­nie czło­wie­ka, któ­ry nie pod­da­je się, na­wet gdy je­st wy­czer­pa­ny?
Żwi­rek: A sły­sza­łeś o ra­te­lu? Ten zwie­rzak prak­tycz­nie ni­gdy się nie pod­da­je.
Mu­cho­mo­rek: Oczy­wi­ście, ra­tel dzia­ła in­stynk­tow­nie, bo dą­ży do za­mie­rzo­ne­go skut­ku, do ko­rzy­ści. Nie myl in­stynk­tu z ra­cjo­nal­no­ścią!
Żwi­rek: In­stynkt je­st wro­dzo­ny. Na­by­ta je­st kul­tu­ra. Zwie­rzę­ta ma­ją pry­mi­tyw­ną kul­tu­rę, po­dob­ną mie­li lu­dzie przez więk­szo­ść swe­go ist­nie­nia ja­ko łow­cy-zbie­ra­cze. Do­pie­ro cy­wi­li­za­cja stwo­rzy­ła bar­dzo roz­bu­do­wa­ną i wy­ra­fi­no­wa­ną kul­tu­rę. Je­dy­ne po­do­bień­stwo mię­dzy kul­tu­rą i na­tu­rą je­st to, że ewo­lu­ują, by trwać.
Mu­cho­mo­rek: Ale ło­wiec­two też się roz­wi­ja­ło: lu­dzie sa­mi kon­stru­owa­li na­rzę­dzia. Więc to by­ła kul­tu­ra.
Żwi­rek: To przez od­po­wied­nie in­stynk­ty: ma­my prze­ciw­staw­ny kciuk, dwu­noż­no­ść uwal­nia rę­ce — wszyst­ko ewo­lu­cyj­nie wy­kształ­co­ne by dzia­ła­ły in­stynk­ty.
Mu­cho­mo­rek: My­śli­sz, że in­stynkt to je­st to sa­mo co na­rzę­dzie ewo­lu­cji? Na­rzę­dzia ma­ją funk­cję, ewo­lu­cja ma cel.
Żwi­rek: Ewo­lu­cja nie ma ce­lu!

  W ten spo­sób roz­mo­wa prze­szła od cy­wi­li­za­cji, przez hie­rar­chię war­to­ści, po isto­tę in­stynk­tu, ra­cjo­nal­no­ści i ewo­lu­cji. Żwi­rek bro­ni te­zy o nie­na­tu­ral­no­ści pra­wa mo­ral­ne­go, Mu­cho­mo­rek kon­fron­tu­je to z fi­lo­zo­ficz­ną hie­rar­chią i py­ta o gra­ni­cę mię­dzy in­stynk­tem a ra­cjo­nal­no­ścią. Gdy pa­da osta­tecz­ny ar­gu­ment: „Ewo­lu­cja nie ma ce­lu!” — obaj za­my­śla­ją się nad lo­sa­mi ludz­ko­ści.

Dzień 2 – O kul­tu­rze i na­tu­rze

  Po­ra­nek chłod­ny, ro­sa błysz­czy na tra­wie. Mu­cho­mo­rek po­pra­wia ka­pe­lu­sz, Żwi­rek znów pierw­szy za­czy­na.

Żwi­rek: Mu­cho­mor­ku, przy­po­mi­nam, co wczo­raj po­wie­dzia­łem: kul­tu­ra za­wsze stoi w opo­zy­cji do na­tu­ry. Jej ro­lą je­st okieł­znać ludz­kie in­stynk­ty, prze­zwy­cię­żyć pier­wot­ne im­pul­sy, wpro­wa­dzić za­sa­dy mo­ral­ne sprzecz­ne z tym, co na­tu­ral­ne. Naj­więk­si twór­cy cy­wi­li­za­cji wy­my­śli­li sys­te­my, któ­re ka­żą dzia­łać wbrew na­szej bio­lo­gii, in­tu­icjom, in­stynk­tom i emo­cjom.
Mu­cho­mo­rek: To brz­mi efek­tow­nie, ale je­st uprosz­cze­niem. Kul­tu­ra je­st ema­na­cją na­tu­ry – ro­dzi się z na­szy­ch po­trzeb, in­stynk­tów i prze­kształ­ca je w po­rzą­dek spo­łecz­ny, sztu­kę czy re­li­gię. Prze­cież hie­rar­chia war­to­ści, na­wet mo­ral­ny­ch, opie­ra się o na­tu­ral­ne emo­cje, po­trze­bę wspól­no­ty, em­pa­tii.
Żwi­rek: Ale zo­ba­cz, ja­ką funk­cję ma­ją przy­ka­za­nia mo­ral­ne: za­ka­zu­ją rze­czy, któ­re by­ły­by dla jed­nost­ki in­stynk­tow­nie ko­rzyst­ne – za­bi­ja­nia dla zdo­by­czy, kra­dzie­ży. Kul­tu­ra cy­wi­li­zu­je, czy­li tłu­mi od­ru­chy, któ­re są na­tu­ral­ne.
Mu­cho­mo­rek: Mo­ral­no­ść po­rząd­ku­je in­stynk­ty – to praw­da. Jednak sa­ma po­trze­ba współ­dzia­ła­nia, po­wstrzy­my­wa­nia przed prze­mo­cą, po­ja­wia się jesz­cze w świe­cie zwie­rząt! Kul­tu­ra je­st ewo­lu­cyj­nym roz­wi­nię­ciem natury — nie bu­rzy jej, tyl­ko na­da­je jej wyż­sze for­my. Spój­rz na współ­czu­cie, so­li­dar­no­ść czy sztukę — one wy­pły­wa­ją z na­tu­ral­ny­ch emo­cji.
Żwi­rek: Ale sys­te­my cy­wi­li­za­cji po­wsta­ły wy­łącz­nie dzię­ki jed­nost­kom wy­bi­ja­ją­cym się po­nad na­tu­ral­ny po­rzą­dek, wbrew wła­snej bio­lo­gii. Kul­tu­ra wy­zna­cza gra­ni­cę mię­dzy „czło­wie­kiem” a „zwie­rzę­ciem”.
Mu­cho­mo­rek: Two­rze­nie spo­łe­czeń­stw, sztu­ki, re­li­gii i praw, choć wy­kra­cza po­za świat in­stynk­tów, wciąż opie­ra się na na­szej na­tu­rze. Kul­tu­ra to zor­ga­ni­zo­wa­na na­tu­ra, nie jej ne­ga­cja.
Żwi­rek: Gdy­by cy­wi­li­za­cja by­ła efek­tem in­stynk­tu, ni­gdy nie po­wsta­ła­by mo­ral­no­ść na­ka­zu­ją­ca mi­ło­wać nie­przy­ja­ciół, po­święć sie­bie dla wspól­no­ty, sza­no­wać mat­kę i oj­ca, nie kra­ść i nie mor­do­wać. To an­ty­na­tu­ral­ny wy­bór, któ­ry po­zwo­lił zbu­do­wać coś wię­cej niż zwie­rzę­ce sta­do.
Mu­cho­mo­rek: Kul­tu­ra roz­wi­ja na­tu­rę – nie je­st jej prze­ci­wień­stwem, le­cz eta­pem jej roz­wo­ju. Im bar­dziej za­awan­so­wa­na cy­wi­li­za­cja, tym sub­tel­niej­sze for­my in­stynk­tów or­ga­ni­zu­je, prze­kształ­ca w no­we war­to­ści. Tak dzia­ła ewo­lu­cja spo­łecz­na.
Żwi­rek: Ale ta ewo­lu­cja spo­łecz­na to już ewo­lu­cja kul­tu­ry, a nie na­tu­ry. Cy­wi­li­za­cja zro­dzi­ła się w okieł­zna­niu na­tu­ry i roz­wo­ju kul­tu­ry, któ­ra już na­tu­ry nie po­trze­bu­je.

  Żwi­rek milk­nie. Mu­cho­mo­rek zdej­mu­je ka­pe­lu­sz, otrze­pu­je ro­sę. Sły­chać tyl­ko sze­le­st li­ści i ci­chy szum wia­tru.

Dzień 3 – O in­stynk­cie, na­uce i mi­ło­ści

  Wie­czór. Za­chód bar­wi nie­bo na zło­to. Obaj sie­dzą przy ma­łym ogni­sku.

Żwi­rek: In­stynk­ty i emo­cje są ści­śle po­wią­za­ne. Emo­cje wy­ra­sta­ją na in­stynk­ta­ch – naj­po­tęż­niej­szą z ni­ch je­st in­stynkt sek­su­al­ny, czę­sto na­zy­wa­ny mi­ło­ścią. Jednak Ko­ściół ro­zu­mie mi­ło­ść ina­czej – ja­ko aga­pe.
Mu­cho­mo­rek: Nie wszyst­ko je­st tak ści­śle po­wią­za­ne. Weź od­ru­chy wa­run­ko­we i bez­wa­run­ko­we – mo­że­sz za­bić ko­ma­ra in­stynk­tow­nie, ale mo­że­sz się opa­no­wać i po­zwo­lić mu się na­pić krwi. Zwie­rzę te­go nie zro­bi, czło­wiek po­tra­fi prze­wi­dy­wać kon­se­kwen­cje i opa­no­wać in­stynkt.
Żwi­rek: No wła­śnie! To opa­no­wa­nie to kul­tu­ra, któ­ra zwal­cza na­tu­rę. Po­rzu­ce­nie emo­cji na rze­cz ro­zu­mu, stra­te­gii, wy­ro­zu­mo­wa­ny­ch de­cy­zji, za­mia­st dzia­ła­nia we­dług im­pul­su.
Mu­cho­mo­rek: To, co je­st na­tu­ral­ne dla zwie­rząt, nie­ko­niecz­nie je­st na­tu­ral­ne dla czło­wie­ka. Waż­na je­st jesz­cze kwe­stia cza­su, wpły­wu oto­cze­nia, ko­rzy­ści dla ga­tun­ku. Dla zwie­rząt klu­czo­we są prze­trwa­nie i prze­dłu­że­nie ga­tun­ku.
Żwi­rek: Czło­wiek ma swo­ją spe­cy­ficz­ną na­tu­rę, do­ść po­dob­ną do in­ny­ch zwie­rząt stad­ny­ch. 90% cza­su ist­nie­nia ga­tun­ku ży­li­śmy dzię­ki in­stynk­tom i emo­cjom na ni­ch na­bu­do­wa­nym. Kul­tu­ra cy­wi­li­za­cyj­na prze­wró­ci­ła to wszyst­ko do gó­ry no­ga­mi.
Mu­cho­mo­rek: Za­cho­wa­nia to ce­chy ga­tun­ko­we. Po­cząt­ki cy­wi­li­za­cji wy­wo­dzą się z ko­niecz­no­ści gro­ma­dze­nia za­pa­sów, se­zo­no­wej ho­dow­li, upra­wy ro­ślin. Niemniej wcze­śniej wie­dza gru­py, a nie in­stynkt, po­zwa­la­ła omi­jać za­tru­te owo­ce.
Żwi­rek: Szym­pan­sy i in­ne stad­ne zwie­rzę­ta też ma­ją in­stynkt ucze­nia się, na przykład, żeby nie je­ść za­tru­ty­ch owo­ców.
Mu­cho­mo­rek: In­stynkt ucze­nia się? Ucze­nie się to in­stynkt? Mo­że zmy­sły pod­cho­dzą pod in­stynkt: gorz­kie i śmier­dzą­ce – nie je­ść. Czer­wo­ne – słod­kie.
Żwi­rek: Ucze­nie się u zwie­rząt to in­stynkt. Ma­ły lew nie umie po­lo­wać, je­śli ro­dzi­ce go nie na­uczą. Jednak u pod­staw tkwi in­stynkt do na­uki po­lo­wa­nia.
Mu­cho­mo­rek: Lew nie po­lu­je in­stynk­tow­nie. Po­lo­wa­nie wy­ma­ga na­uki, ob­ser­wo­wa­nia ro­dzi­ców – wte­dy idzie mu le­piej.
Żwi­rek: Po­lu­je in­stynk­tow­nie, zgod­nie z in­stynk­tem ucze­nia się od ro­dzi­ców.

  Ko­niec roz­mo­wy, ale nie ko­niec roz­wa­żań. Żwi­rek i Mu­cho­mo­rek bę­dą do ni­ch wra­cać w ko­lej­ny­ch dys­ku­sja­ch — bo tak ro­dzi się kul­tu­ra: na po­gra­ni­czu in­stynk­tu i ro­zu­mo­wa­nia.

  A Ty, dro­gi Czy­tel­ni­ku, po któ­rej stro­nie je­steś? Żwir­ka, czy Mu­cho­mor­ka?

Grzegorz GPS Świderski
https://t.me/KanalBlogeraGPS
https://Twitter.com/gps65