Niemieckie zbrodnie. Uniwersytet Jagielloński

ROCZNICA „SONDERAKTION KRAKAU” Aresztowanie przez Niemców wybitnych naukowców na UJ 6 listopada 1939 r. Niemcy zaprosili wszystkich krakowskich naukowców na wykład ,,O stosunku III Rzeszy i narodowego socjalizmu do zagadnień nauki i szkolnictwa wyższego". Zaproszenie okazało się podstępem. Zebranych uczonych aresztowano i wywieziono do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen.

Kilka dni wcześniej....

Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof Tadeusz Lehr-Spławiński 3 listopada 1939 na spotkaniu z dowódcą 2. oddziału operacyjnego I grupy operacyjnej (Einsatzkommando 2/I) SS-Sturmbannführerem Brunonem Müllerem otrzymał polecenie zarządzenia na 6 listopada ogólnego zebrania wykładowców do wysłuchania odczytu o niemieckim punkcie widzenia na sprawy nauki i szkoły wyższe.

Zebranie miało sie odbyć się w sali wykładowej nr 66 im. Mikołaja Kopernika (obecnie sala nr 56 im. J. Szujskiego) Collegium Novum o godz. 12. 

Większość wykładowców zdecydowała się przybyć, żeby nie demonstrować niechętnego stosunku wobec władz okupacyjnych. Niektórzy nawet w tym celu musieli przedostać się przez kordon niemieckiej policji, która w międzyczasie otoczyła gmach i nikogo nie przepuszczała. 

Przybyły na zebranie w asyście policji Brunon Müller zamiast wyjaśnień wygłosił krótkie oświadczenie:

,,Tutejszy uniwersytet rozpoczął rok akademicki bez wcześniejszego uzyskania zgody władz niemieckich. Jest to wyraz złej woli. Ponadto jest powszechnie wiadomo, że nauczyciele zawsze byli wrogo nastawieni do niemieckiej nauki. 

W związku z tym wszyscy, poza obecnymi kobietami zostaną wywiezieni do obozu koncentracyjnego. Jakakolwiek dyskusja a nawet wypowiedzi na ten temat są wykluczone. Kto odważy się na opór wobec wykonania mojego rozkazu, zostanie zastrzelony."

Już pierwsze słowa sturmbannführera SS Brunona Müllera wywołały szok wśród osób, zebranych w sali wykładowej Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Mimo takiej groźby profesor Stanisław Estreicher próbował wypowiedzieć się, ale nie został dopuszczony do głosu, a rektora Lehr-Spławińskiego uciszono stwierdzeniem, że to on będzie aresztowany jako pierwszy. 

Aresztowanych traktowano obcesowo: popychano, potrącano kolbami karabinów, niektórych bito. Oprócz zgromadzonych wykładowców UJ, aresztowano część osób przypadkowo napotkanych przez Niemców w gmachu uniwersytetu.

Aresztowano profesorów Akademii Górniczej odbywających tam zebranie, mimo że Akademia Górnicza nie miała zostać otwarta, a jej gmach został zajęty przez Niemców. 

Zgodnie z zapowiedzią zwolniono do domu dwie kobiety obecne na sali: profesor Helenę Willman-Grabowską i profesor Jadwigę Wołoszyńską. Po opuszczeniu terenu uniwersytetu powiadomiły one rodziny zebranych o dokonanych aresztowaniach.

******

,,Nie da się opisać, ile zawracania głowy mieliśmy z tymi profesorami. Gdybyśmy sprawę tę załatwili na miejscu, miałaby ona całkiem inny przebieg. Proszę więc usilnie, aby nie kierować nikogo więcej do obozów koncentracyjnych w Rzeszy, lecz podejmować likwidację na miejscu. 

Każdy inny sposób postępowania stanowi obciążenie dla Rzeszy i dodatkowe utrudnienie dla nas. Posługujemy się tutaj innymi metodami i musimy je stosować nadal."

Takimi słowami gubernator Hans Frank opisał akcję Sondetaktion Krakau, która rozpoczęła się 6 listopada 1939 r podstępnym aresztowaniem profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.                                                                                                                      
,,Moment przeprowadzenia nas z dworca do obozu w Sachsenhausen to najstraszniejsze wspomnienie z tamtych dni. Pędzono nas w morderczym tempie, między nami byli ludzie starzy, chorzy, którzy upadali ze znużenia, bito ich i tłuczono kolbami" mówił prof. Jan Marian Gwiazdomorski, uczestnik ,,Sonderaktion Krakau"                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          
Niemcy tego dnia aresztowali 183 osoby. Większość stanowili wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Akademii Górniczo-Hutniczej. 

Nazwiska aresztowanych profesorów wymieniam na samym dole tekstu.

Równocześnie z naukowcami został aresztowany po południu w domu prezydent Krakowa Stanisław Klimecki, który następnie dzielił losy aresztowanych aż do zwolnienia z obozu 8 lutego 1940.
.

W SACHSENHAUSEN 

Osadzono ich najpierw w więzieniu na Montelupich, rano nastąpiła zmiana miejsca zakwaterowania. Załadowano transport i przeniesiono aresztowanych do koszar 20 Pułku Piechoty na ul Mazowieckiej obecnie koszary 16 Batalionu Powietrznodesantowego przy ulicy Wrocławskiej.

W tym czasie zwolniono 11 osób, w tym Fryderyka Zolla. Pozostali uczeni zostali 9 listopada 1939 wywiezieni do więzienia we Wrocławiu, a stamtąd 28 listopada 1939, do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen.

W obozie koncentracyjnym aresztowani zostali przydzieleni do bloków 45 i 46. Główną formą udręczenia fizycznego więźniów w obozie były odbywające się 3 razy dziennie apele pod gołym niebem, na mrozie i śniegu, przy braku ciepłej odzieży i niewystarczającym wyżywieniu. 

Zimno panowało też w barakach. Więźniowie poddawani byli poniżającemu traktowaniu, mogli być bici bez powodów lub zmuszani do wyczerpującego wysiłku fizycznego przez esesmanów. 

Więźniowie niekierowani do pracy przymusowej do których zaliczała się grupa krakowskich naukowców, przez część pobytu w obozie musieli stać w swoich barakach w godzinach pracy. 

Zimno i niedożywienie sprzyjały chorobom, zwłaszcza objawiającym się biegunką, przy iluzorycznej opiece medycznej. Wśród zatrzymanych byli też wiekowi, schorowani i emerytowani naukowcy, co w warunkach obozu koncentracyjnego doprowadzało do znacznego pogorszenia stanu zdrowia i przyśpieszonej śmierci. 

Pierwszą ofiarą śmiertelną akcji był profesor Akademii Górniczej Antoni Meyer, który zmarł 24 grudnia 1939. 

4 dni później zmarł były rektor UJ Stanisław Estreicher. W nst. tygodniach zmarli: lektor jęz. rosyjskiego Stefan Bednarski, geograf Jerzy Smoleński, emerytowany profesor Tadeusz Garbowski, zoologowie Michał Siedlecki i Feliks Rogoziński, anatom Kazimierz Kostanecki, historyk literatury Ignacy Chrzanowski, inżynierowie Adam Rożański i Władysław Takliński, matematyk Antoni Hoborski (po formalnym zwolnieniu).
.

REAKCJA ŚWIATA 

Atak i aresztowanie polskich intelektualistów wywołał oburzenie w całym świecie. 

Przeciwko akcji Niemców zaprotestował nawet sam Benito Mussolini. Hitlerowcy uwolnili 101 uwięzionych, którzy mieli powyżej 40 lat. Wielu jednak uczonych, wycieńczonych warunkami obozowymi, wkrótce zmarło. 

Pobyt w obozie przypłaciło życiem 13 profesorów, m.in: prof. Stanisław Estreicher oraz wybitni historycy literatury: Ignacy Chrzanowski i Stefan Kołaczkowski.     
.

AKADEMICKI DZIEŃ PAMIĘCI 

Społeczność akademicka Krakowa co roku czci pamięć jej ofiar profesorów krakowskich uczelni podstępnie aresztowanych przez gestapo. W rocznicę akcji 6 listopada obchodzimy Akademicki Dzień Pamięci.
.

ŁĄCZNIE ARESZTOWANO NA UCZELNI 183 OSOBY w tym z:

Uniwersytetu Jagiellońskiego 144 osoby, w tym 75 profesorów, w tym honorowych 6  i 1 emerytowany. 

*
Wydział Teologiczny UJ: Józef Archutowski, Antoni Bystrzonowski, Tadeusz Glemma, Józef Kaczmarczyk, Tadeusz Albin Kruszyński, Jan Krzemieniecki, Konstanty Michalski, Marian Michalski, Jan Salamucha i Władysław Wicher

*
Wydział Prawa UJ: Tadeusz Dziurzyński, Stanisław Estreicher, Jan Gwiazdomorski, Adam Heydel, Józef Hołda, Adam Krzyżanowski, Stanisław Kutrzeba, Jerzy Lande, Bogusław Leśnodorski, Zygmunt Sarna, Maciej Starzewski, Władysław Wolter i Fryderyk Zoll

*
Wydział Lekarski UJ: Eugeniusz Brzezicki, Stanisław Ciechanowski, Jerzy Drozdowski, Józef Hano, Kazimierz Kostanecki, Józef Kostrzewski, Ksawery Lewkowicz, Kazimierz Majewski, Stanisław Maziarski, Jan Miodoński, 

Aleksander Oszacki, Zdzisław Przybyłkiewicz, Jan Robel, Ludwik Sieppel, Stanisław Skowron, Bronisław Stępowski, Janusz Supniewski, Władysław Szumowski, Tadeusz Tempka, Leon Tochowicz, Leon Wachholz, Franciszek Walter i January Zubrzycki.

*
Wydział Rolniczy UJ: Edward Chodzicki, Franciszek Hendzel, Juliusz Jakóbiec, Anatol Listowski, Paweł Łoziński, Teodor Marchlewski, Kazimierz Piech, Roman Prawocheński, Feliks Rogoziński, Adam Rożański, Stefan Schmidt, Karol Starmach i Jan Włodek.

*
Wydział Filozoficzny UJ: Tadeusz Banachiewicz, Henryk Batowski, Stefan Bednarski, Henryk Ludwik Bernard, Adam Bielecki, Aleksander Birkenmajer, Mieczysław Brożek, Kazimierz Bulas, Ignacy Chrzanowski, Jan Dąbrowski, Dobiesław Doborzyński, Kazimierz Dobrowolski, Tadeusz Dobrowolski, Karol Dziewoński, Tadeusz Estreicher, Vilim Frančić, Józef Fudakowski, Tadeusz Garbowski (emerytowany), 

Marek Gatty-Kostyal, Antoni Gaweł, Stanisław Gąsiorowski, Józef Gołąb, Franciszek Górski, Zygmunt Grodziński, Seweryn Hammer, Jan Harajda, Stefan Harassek, Henryk Ferdynand Hoyer, Zdzisław Jachimecki, Stanisław Janik, Julian Kamecki, Bogdan Kamieński, Ludwik Kamykowski, Adam Kleczkowski, Aleksander Kocwa, Stefan Kołaczkowski, Stefan Komornicki, 

Władysław Konopczyński, Stanisław Korbel, Tadeusz Jan Kowalski, Jan Kozak, Tadeusz Lehr-Spławiński, Franciszek Leja, Kazimierz Lepszy, Stanisław Leszczycki, Stanisław Łukasik, Stanisław Malaga, Mieczysław Małecki, Joachim Metallmann, Sylwiusz Mikucki, Józef Mikulski, Tadeusz Milewski, Jan Moszew, 

Zygmunt Mysłakowski, Kazimierz Nitsch, Jan Nowak, Wiktor Ormicki, Arkadiusz Piekara, Stanisław Pigoń, Ludwik Piotrowicz, Kazimierz Piwarski, Władysław Semkowicz, Michał Siedlecki, Stanisław Skimina, Jerzy Smoleński, Jan Stanisławski, Leon Sternbach, Kazimierz Stołyhwo, Antoni Swaryczewski, Stanisław Szczotka, 

Tadeusz Szydłowski, Stanisław Turski, Stanisław Urbańczyk, Tadeusz Ważewski, Antoni Wilk, Witold Wilkosz, Roman Wojtusiak, Józef Wolski, Jan Wojciech Zabłocki, Longin Tadeusz Zawadzki i Jan Ziłyński

*
2 pracowników administracji UJ: Franciszek Mikulski, Włodzimierz Ottman, 3 studenci: Janusz Maria Borkowski, Lech Wojciech Haydukiewicz, Czesław Piętka (kleryk)

*
AKADEMII GÓRNICZEJ: 21 – Zygmunt Bielski-Saryusz, Andrzej Bolewski, Witold Budryk, Edmund Chromiński, Stefan Czarnocki, Iwan Feszczenko-Czopiwski, Mikołaj Czyżewski, Roman Dawidowski, Stanisław Gołąb, Antoni Hoborski, Stanisław Jaskólski, Mieczysław Jeżewski, Aleksander Krupkowski, Adam Ludkiewicz, Antoni Meyer, Wilhelm Staronka, Izydor Stella-Sawicki, Jan Studniarski, Władysław Takliński, Edward Windakiewicz, Feliks Zalewski

*
Akademii Handlowej: 3 – Arnold Bolland, Walenty Winid i Albin Żabiński.

*
Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: 1 – Franciszek Bossowski który miał wykładać na UJ

*
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego:  Witold Krzyżanowski, szkół średnich: 6  Tadeusz Biliński, Józef Dadak, Wincenty Majcher, Stanisław Majewicz, ks. Józef Nodzyński i Jan Zerndt

*
Ponadto aresztowano w tej liczbie 6 przypadkowych osób. Byli to: inż. elektryk Kazimierz Pazdro, dr filozofii Ludwik Ręgorowicz (były naczelnik wydziału Ministerstwa Oświaty), mgr praw Zygmunt Antoni Starachowicz, mgr filozofii Jan Stępień, emerytowany sędzia Adam Zechenter oraz nieznany z imienia Jachimowicz, przypadkowy przechodzień .

 http://www.polskieradio.pl/39/...

https://saip.pl/zweite-sondera...

https://warhist.pl/polska/sond...

https://dzieje.pl/aktualnosci/...

https://joemonster.org/art/37113