MULTILATERALIZM LEPSZY NIŻ MULTI-KULTI

Najnowsze najmodniejsze słowo w świecie polityki i geopolityki to: „multilateralizm” Oczywiście są słowa starsze, siłą rzeczy w obecnych czasach modniejsze (niestety) , jak: wojna, konflikt zbrojny, negocjacje pokojowe, zawieszenie broni, obustronne uwolnienie zakładników. Jednak multilateralizm zdobywa przebojem światowe media i międzynarodowe konferencje. Jak to zwykle bywa sama praktyka, która określa to pojęcie jest znacznie starsza niż owe słowo wylansowane w ostatnich latach, a zwłaszcza miesiącach. Można powiedzieć przekąsem, że szereg państw na świecie, w tym Polska, praktykowało ów multilateralizm nie wiedząc, że tak to się nazywa. Trochę to przypomina bohatera powieści „Mieszczanin szlachcicem” francuskiego pisarza Jeana Baptiste’a Poquelina - Moliera -pana Jourdain ,który po parudziesięciu latach dowiedział się, że cały czas „mówił prozą”.

Do tanga trzeba trojga

Definicja multilateralizmu, tłumacząc ją na „normalny” język, oznacza  „ koordynację polityki na poziomie międzynarodowym”. Dodajmy, że koordynacja ta ma obejmować co najmniej trzy państwa. Skoro tak, to BENELUX, czyli struktura zrzeszająca, jak sama nazwa wskazuje: Królestwo Belgii, Holandię (Królestwo Niderlandów) i Wielkie Księstwo Luksemburg, a więc państwa, które  współzakładały razem z Niemiecką Republiką Federalną, Republiką Francuską oraz Republiką Włoską Europejską - Wspólnotę Węgla i Stali, a następnie EWG, kreowały multilateralizm, ale mówiąc żartobliwie : nie wiedziały, że to robią. Podobnie można powiedzieć o wspólnocie państw nordyckich obejmujących państwa skandynawskie zarówno te, które należą do Unii Europejskiej (Dania, Szwecja, Finlandia), jak i te, które są poza nią (Norwegia, Islandia, Wyspy Owcze). Ale już nie na przykład państwa Półwyspu Iberyjskiego, bo choć Hiszpania i Portugalia ściśle ze sobą współpracują w wielu sprawach, to jest ich tylko dwa, a klasyczna definicja multilateralizmu mówi o trzech.

V-4, ONZ, FAO, NATO (OTAN), UNESCO, MERCOSUR…

Rzecz jasna – i tu przechodzimy do Polski - działalność najpierw Trójkąta Wyszehradzkiego (Polska, wtedy jeszcze Czechosłowacja i Węgry), a następnie Grupy Wyszehradzkiej (Polska, Węgry, Czechy, Słowacja), to oczywiście też przykład multilateralizmu. Chodzi oczywiście o współpracę bardziej sformalizowaną, a nie jedynie praktyczną - zatem rzeczywiście  będąca faktem współpraca choćby krajów Europy Południowej nie kwalifikuje się do multilateralizmu. Oczywiście świetnym przykładem multilateralizmu na skalę światową jest Organizacja Narodów Zjednoczonych-  nawet jeśli słusznie uznamy, że nie jest to struktura nadmiernie efektywna. Można tu wymieniać szereg innych organizacji wyspecjalizowanych w poszczególnych obszarach, jak FAO, która zajmuje się kwestiami żywnościowymi w skali globalnej, podobnie jak UNESCO sprawami kultury. Skądinąd są to organizacje związane z ONZ. Spektakularnym przykładem multilateralizmu i to przynajmniej w ostatnich latach bardzo skutecznego, jest Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, znana w świecie pod angielskim skrótem NATO i pod rzadziej, co zrozumiałe , używanym francuskim skrócie OTAN.
W wymiarze europejskim możemy mówić o klasycznym multilateralizmie w postaci Unii Europejskiej składającej się obecnie z 27 państw, ale też szerszej w wymiarze geograficznym i liczebnie strukturze Radzie Europy, do której poza państwami i UE należą choćby kraje Kaukazu Południowego (Armenia, Gruzja, Azerbejdżan), ale też Turcja, a także Białoruś i zawieszona w prawach członka w Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Europy – Rosja.

O multilateralizmie przede wszystkim w skali europejskiej miałem zaszczyt mówić w imieniu Polski i Parlamentu Europejskiego na corocznej międzynarodowej konferencji TRT World Forum, organizowanej przez turecką telewizję państwową, a ściślej jej popularny w świecie biznesu i polityki kanał anglojęzyczny. O multilateralizmie mówili paneliści mający różne punkty widzenia i różne doświadczenia. Prelegentami bowiem byli: przedstawiciel USA, kraju, który był w UE, ale już nie jest czyli Wielkiej Brytanii, przedstawiciel „starej Unii” czyli dawnej EWG (dawnej „Piętnastki”)- Królestwa Niderlandów, jak również dwóch przedstawicieli „nowej Unii”, czyli Polak (piszący te słowa) oraz naukowiec z Rumunii.

Świat to wyścig państw, a także struktur multilateralnych  obejmujących na przykład kontynenty. Europa gospodarczo wyraźnie przegrywa z Azją, ale Unia Europejska jest strukturą silniejszą, nie tylko instytucjonalnie, ale także ekonomicznie niż Unia Afrykańska (dawna Unia Jedności Afrykańskiej). Podobnie UE jest wciąż jeszcze silniejsza niż MERCOSUR, czyli organizacja obejmująca państw Ameryki Południowej, powstała zresztą na wzór EWG (UE) i mającą swoją siedzibę w stolicy Urugwaju - Montevideo. Inna sprawa, że tendencje są takie, że rozwój gospodarczy największego państwa Ameryki Łacińskiej, czyli Brazylii będzie następować w najbliższych dekadach szybciej niż czołowych państw UE, co pokazuje mało w Polsce omawiany raport Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMS) przygotowany wspólnie z firmą Goldman & Sachs. Podobnie skądinąd, jak nie należy lekceważyć Ameryki Południowej, to tym bardziej nie należy lekceważyć Afryki, która dziś w dużym stopniu jest na chińsko-europejskim garnuszku, ale za pół wieku, według tegoż raportu, jej najliczniejszy kraj – Nigeria będzie miała PKB niemal dwa razy większy niż… Rosja. Dzieje się tak, mimo że w ostatnich sześćdziesięciu latach po upadku systemu kolonialnego na „Czarnym Lądzie”- jak w czasach przed „polityczną poprawnością” określano kontynent afrykański - Europa powiększyła gospodarczą przewagę nad Afryką zupełnie inaczej niż w przypadku wszystkich innych kontynentów, które rozwijały się szybciej niż nasz „Stary Kontynent”.

Europa - partnerem, a nie sędzią czy prokuratorem

Tym bardziej zatem jako Europa, a ściślej Unia Europejska powinniśmy być bardziej skromni w postrzeganiu innych krajów, regionów i kontynentów. Na owej debacie w dawnym Konstantynopolu (obecnie Stambuł) trudno się było nie zgodzić z głosem dyplomaty z małej Malty, rodaka przewodniczącej Parlamentu Europejskiego, który słusznie zarzucił Unii swoisty pretekcjonalizm czy wręcz arogancję w relacjach z innymi kontynentami (choć to samo dotyczy Europie Północnej, która  podobnie traktuje Europę Południowa)
Charakterystyczne, że nie ma tego wywyższania się wobec USA, czy Chin, a nawet Australii, jednak na pewno istnieje ono wobec Afryki, w dużej mierze Azji, chociażby Centralnej, ale też – to już moja obserwacja, wobec regionów, które są w Europie, ale które jeszcze nie są w UE, jak Bałkany Zachodnie i Kaukaz Południowy.
Wielokrotnie powtarzałem w różnych miejscach i powtórzę to dziś: Europa nie może być, a nawet próbować być wobec innych kontynentów i regionów - nauczycielem, sędzią, czy prokuratorem. Partnerem czy inwestorem – tak.

Ważne jest aby Polska odgrywała istotną rolę w strukturach multilateralnych. Musimy tam wszak dbać o nasze interesy. Nie tak, jak na ostatnim szczycie Rady Europejskiej, gdy nowy premier zgodził się, aby Polska dorzuciła 150 miliardów euro z tytułu nowych podatków wynikających z KPO, choć nasz zysk z tego wyniesie tylko… 30 miliardów euro. Strata 120 miliardów to bardzo wysoka cena za „zysk” w postaci publicznego poklepywania premiera z Warszawy po plecach i obściskiwania go.
*tekst ukazał się w „Gazecie Polskiej Codziennie” (18.12.2023)