"Święta" terrorystka (2)

Maria Spiridonowa przesiedziała w bolszewickich więzieniach kilkanaście lat, aby w 1941 roku zostać zamordowana w lesie pod Orłem.
 
 
        Przeprowadzone w końcu 1917 roku w Rosji wybory parlamentarne zakończyły się sukcesem eserów, którzy zdobyli 40% głosów. Bolszewicy rozwiązali jednak Zgromadzenie Konstytucyjne, zmuszając obradujących do opuszczenia Pałacu Taurydzkiego.
 
 
       Spiridonowa nadal wierzyła jednak w dobre intencje bolszewików, nie zdając sobie sprawy – jak reszta przywódców lewych eserów – że Lenin dążył do zdobycia niepodzielnej władzy.
 
 
         Na I Zjeździe lewych eserów, którzy zostają wykluczeni z PSR jako ci, którzy sprzeniewierzyli się eserowskim ideom, Spiridonowa przyznała: „O jakże nam obce jest ich [bolszewików] ordynarne postępowanie, ale jesteśmy z nimi w ścisłym kontakcie, bo za nimi idą masy”.
 
 
         Z czasem lewi eserzy zaczęli protestować przeciwko rozpętanemu przez bolszewików terrorowi. Kontrolowany przez nich Ludowy Komisariat Sprawiedliwości sprzeciwił się postulowanemu przez WCzK  przekazywaniu rewolucyjnym trybunałom działaczy eserowskich i mienszewickich oskarżonych o działalność kontrrewolucyjną.
 
 
        Gdy w styczniu 1918 roku  Czeka aresztowała kierownictwo eserowsko-mienszewickiego Związku Obrony Zgromadzenia Konstytucyjnego, komisarz sprawiedliwości, eser Izaak Steinberg, jeszcze tego samego dnia. Miesiąc później, po przeczytaniu dekretu o rozstrzeliwaniu przez Czekę na miejscu, Steinberg poszedł wzburzony do Lenina i oświadczył: „W takim razie dlaczego w ogóle zawracamy sobie głowę Komisariatem Sprawiedliwości? Nazwijmy go uczciwie „Komisariatem Społecznej Eksterminacji” i miejmy problem z głowy!”.
 
 
        Spiridonowa nadal jednak wspierała bolszewików.  Uznała nawet za niezbędne  wzięcia wraz z bolszewikami odpowiedzialności za traktat, tłumacząc, iż  „Pokój był podpisany nie przez nas i przez bolszewików. Podpisała go bieda, głód, niechęć narodu do walki”. Jednak eserzy – wbrew opinii Spiridonowej - wyszli na znak protestu z rządu.
 
 
        Dopiero po wprowadzeniu przez bolszewików majowego dekretu o konfiskacie chłopom zboża Maria oświadcza:  „Bolesne jest teraz […] uświadomienie sobie, że bolszewicy, z którymi do tej pory współpracowałam ręka w rękę […] postępują tak jak rząd Kiereńskiego”.
 
 
        Zerwanie z bolszewikami było ostateczne – teraz Spiridonowa zdecydowane była zrobić wszystko, aby obalić rząd Lenina.  3 lipca  oświadcza, że tylko „powstanie zbrojne może ocalić rewolucję”. Następnego dnia poleciła Jakowowi Blumkinowi, odpowiedzialnemu  za kontrwywiad na Łubiance, przejęcie władzy w Czeka.  
 
 
         6 lipca Blumkin wraz z drugim eserem czekistą, Nikołajem Andriejewem zabili niemieckiego posła Mirbacha. Jednocześnie  konny pułk czekistów pod wodzą esera Dmitrija Popowa opanował siedzibę WCzK na Łubiance, inne oddziały – ważne obiekty w mieście, w tym gmach Poczty Głównej. Eserzy aresztowali również Dzierżyńskiego.
 
 
         Maria Spiridonowa udała się do Teatru Wielkiego, gdzie obradował Zjazd Rad i ogłosiła obalenie rządu bolszewickiego.
 
 
          Leninowi udało się jednak obłaskawić Niemców. Jednocześnie polecił lojalnym jednostkom wojskowym otoczenie Teatru Wielkiego i aresztowanie przebywających tam eserów.
 
 
          Eserzy zamiast przejąć inicjatywę i zmusić Lenina do ucieczki, dali mu szansę na  podjęcie kontrakcji. Zastępca Dzieżyńskiego Jakow Peters polecił okupującym Łubiankę eserom przeprowadzenie obławy w celu zarekwirowania broni po drugiej stronie Moskwy. Pozostałych w budynku eserów ostrzelano z dział i zmuszając do kapitulacji. Oddział strzelców łotewskich pod dowództwem Jukumsa Vācietisa zdobył koszary Pokrowskie.
 
 
         W efekcie czego – 7 lipca bunt zostaje opanowany, a bolszewicy przystąpili do rozprawy z eserami. Kilkuset z nich zostało rozstrzelanych w Moskwie i Piotrogrodzie.  Lenin nie odważył się jednak zamordować Spiridonowej.
 
 
       Została osadzona w areszcie domowym na Kremlu, gdzie doczekała się swego procesu w listopadzie. Otrzymała roczny wyrok pozbawienia wolności, który miała odsiedzieć w więzieniu kremlowskim. Lecz ze względu na jej wyjątkowe zasługi wobec rewolucji została amnestionowana.
 
 
        Wolnością nie cieszyła się długo, w styczniu 1919 roku został ponownie aresztowana.  W więzieniu napisała otwarty list do przywódców bolszewickich, w którym podkreśliła, iż   „Szybko się okaże, że jesteście w rękach waszej czerezwyczajki, wy, niestety, już jesteście w jej rękach. Tam prowadzi wasza droga”.
 
 
        W więzieniu odnowiła jej się gruźlica, tak że musiano ją umieścić w szpitalu więziennym. Stamtąd w kwietniu 1919 roku współtowarzysze zorganizowali je ucieczkę. Pomógł strażnik sympatyzujący z eserami.
 
 
        W końcu 1920 roku została jednak schwytana i uznana za wariatkę.  Aby uwiarygodnić decyzję, specjalną pacjentką zajął się wybitny moskiewski psychiatra Piotr Gannuszkin w Precziteńskim Szpitalu Psychiatrycznym, z czasem przemienionym na Instytut Psychiatrii Sądowej imienia profesora W. P. Serbskiego, potocznie nazywanym „domem numer dwadzieścia trzy”. Profesor postawił diagnozę: „histeryczna psychoza, stan ciężki, zagrażający życiu”.  W ten sposób Maria Spiridonowa została pierwszym więźniem politycznym umieszczonym w psychuszce.
 
 
       By nie wzbudzać sensacji, umieszczono ją w szpitalu pod nazwiskiem Onufriewa. W listopadzie 1921 roku  po złożeniu pisemnej obietnicy, że zrezygnuje całkowicie z działalności politycznej zostaje zwolniona, z nakazem opuszczenia Moskwy.
 
 
       W tym czasie Lenin zadecydował o ostatecznej rozprawie z eserami, których kilka tysięcy osadzono w więzieniach. Jedenastu z nich skazano na karę śmierci, zamienioną później na karę więzienia.
 
 
         W 1923 roku Spiridonowa podjęła nieudaną ucieczkę zagranicę, w rezultacie czego została zesłana do Samarkandy, a potem Taszkientu.
 
 
           W tym czasie sympatyzujący z lewymi eserami Borys Pasternak napisał poematy „Rok dziewięćset piąty” i „Spektatorski”, w których  Spiridonową występowała jako „Joanną d’Arc” oraz „Marusia cichych rosyjskich prowincji”.
 
 
           W 1931 roku została ponownie aresztowana wraz z mężem i przyjaciółką Izmajłową i skazana na 5 lat zsyłki w Ufie.
 
 
           W czasie wielkiej czystki, w 1937 roku została po raz kolejny aresztowana wraz z mężem i oskarżona  przygotowywanie spisku przeciwko Klimientowi Woroszyłowi.  W styczniu 1938 roku Kolegium Wojenne Sądu Najwyższego ZSRS skazało ją na 25 lat więzienia, a jej męża, który przyznał się do winy, na 10 lat. Przewieziono ich do więzienia w Orle.
 
 
          Z początkiem września 1941 roku gdy armia niemiecka zbliżała się co miasta, postanowiono rozstrzelać większość więźniów. 11 września po odczytaniu jej decyzji o rozstrzelaniu, wywiezioną ją do lasu, gdzie została zamordowana. Podobnie postąpiono z jej mężem i przyjaciółką Aleksandrę Izmajłowicz.
 
 
         W 1990 roku Maria Spiridonow została zrehabilitowana jako ofiara stalinowskiego terroru.
 
 
 
Wybrana literatura:
 
 
S. Frołow  - Bolszewicy i apostołowie
 
R. Pipes  - Rosja bolszewików
 
O. Figes -  Tragedia narodu. Rewolucja rosyjska 1891-1924