„Polska to Polska”?

O wspólnocie zachodniej i naszych cywilizacyjnych korzeniach

Kiedy ktoś pisze: „Polska to Polska, nie część żadnej wspólnoty zachodniej”, nie sposób nie poczuć, że w tych słowach jest więcej emocji niż refleksji. To zdanie brzmi jak protest, a nie argument. Jak uderzenie pięścią w stół, które nie tyle rozjaśnia, ile zaciemnia sprawę. Bo pytanie nie brzmi: czy Polska jest Polską, ale czym Polska chce być i skąd wyrasta jej tożsamość. A odpowiedź na nie prowadzi nas o wiele dalej niż XX czy XIX wiek, aż do czasów, kiedy w cieniu Akropolu rodziła się jedna z największych idei w dziejach ludzkości: demokracja.

Od Aten do Brukseli – długa droga idei Zachodu

Demokracja ateńska nie była doskonała. Niewolnictwo, wykluczenie kobiet i metojków (obcokrajowców), ograniczenie obywatelstwa, wszystko to budzi współczesny sprzeciw. Ale tam po raz pierwszy wolni ludzie zaczęli decydować o sobie nawzajem, tworząc mechanizmy wspólnego rządzenia i odpowiedzialności. A co ważniejsze: tam powstała idea, że jednostka ma prawo uczestniczyć w kształtowaniu wspólnoty, że logos, czyli rozum, ma przewagę nad przemocą.
Od Aten prowadzi droga przez Rzym (prawo rzymskie!), przez średniowieczne uniwersytety, humanizm renesansu, oświecenie, rewolucję francuską i amerykańską. Każdy z tych etapów rozwijał ideę, że człowiek ma nie tylko wartość jako poddany króla czy żołnierz imperium, ale jako jednostka posiadająca prawa i wolności.

Czym jest „Zachód”?

Wspólnota zachodnia to nie geografia, ale pewien zbiór wartości. Zachód to nie tylko „bogaty świat”, jak czasem z przekąsem mówią krytycy. To cywilizacja, która, mimo licznych błędów, zbrodni i hipokryzji, od setek lat dąży do tego, by:

- jednostka była ważniejsza niż państwo,

- wolność słowa była gwarantowana,

- prawo było ważniejsze niż wola władcy,

- społeczeństwa miały prawo krytykować, rozliczać i zmieniać swoje rządy.

W tym sensie „Zachód” to przede wszystkim demokratyczna kultura polityczna, pluralizm, szacunek dla mniejszości, instytucje prawa, wolne media i społeczeństwo obywatelskie.

A Polska?

Polska, owszem, ma swoją tożsamość. Ale nie jest wyspą. Nie wyrasta z pustki. Już od czasów Kazimierza Wielkiego i unii z Litwą byliśmy częścią większych struktur cywilizacyjnych. Rzeczpospolita Obojga Narodów była może egzotyczna, ale jednak częścią zachodniego świata idei. Mieliśmy Sejm, kiedy Francją rządzili absolutni monarchowie. Mieliśmy tolerancję religijną, gdy w Niemczech i Anglii trwały wojny religijne.
Po II wojnie światowej, przemocą wcieleni do bloku radzieckiego, straciliśmy to, co było najbliższe zachodniej idei - wolność. I kiedy w 1989 roku ją odzyskaliśmy, to właśnie powrót do wspólnoty zachodniej, do Europy, był naszym najważniejszym celem. Nie dlatego, że ktoś nas do tego zmusił. Tylko dlatego, że to był nasz wybór.

A może „suwerenność ponad wszystko”?

Kiedy ktoś krzyczy „Polska to Polska”, często chodzi mu o lęk przed utratą suwerenności. O to, że Bruksela nam coś każe, że Waszyngton narzuca agendę, że Berlin decyduje o naszych interesach. Ten lęk nie jest całkiem bezpodstawny. Ale nie może przesłaniać faktu, że nie istnieje suwerenność bez współpracy. W XXI wieku żadna średniej wielkości demokracja nie przetrwa sama. Ani wobec Rosji, ani wobec Chin, ani wobec globalnego kapitału.
Zresztą, czy współpraca z Zachodem to kapitulacja? Przeciwnie: to najlepsza gwarancja naszej niepodległości. Bo tylko wspólnota demokratyczna, zbudowana na wartościach, ma realny interes w tym, by Polska była silna, wolna i stabilna.

Zachód to nie hasło. To cywilizacja

Kiedy mówimy o wspólnocie zachodniej, mówimy o czymś, co łączy ludzi na przestrzeni 2500 lat: o wartościach, które przetrwały tyranów, rewolucje, wojny, cenzurę, totalitaryzm. Wspólnota zachodnia to nie „dyktat”, ale wspólny język – prawa, wolności, odpowiedzialności. To miejsce, gdzie jednostka się liczy. Gdzie władza jest ograniczona przez prawo. Gdzie można mówić: „nie zgadzam się”, nie bojąc się o życie.

Polska należy do Zachodu, bo sama tego chciała

Czy Polska musi być częścią wspólnoty zachodniej? Nie. Może się wycofać, zamknąć, „wstać z kolan”. Ale wtedy pytanie nie brzmi „czy Polska to Polska”, tylko: co z tą Polską się stanie? Czy chcemy być demokracją opartą na debacie, prawie, pluralizmie i wolności, czy samotną fortecą z silnym wodzem i słabym obywatelem?
Polska to Polska. Ale Polska, która wyrasta z Zachodu, to Polska silna nie tylko mieczem, ale też ideą. A tej idei, choć zrodziła się dawno temu w Atenach, nie powinniśmy się wypierać. To nasz wspólny fundament.

Dlaczego nie z Rosją?

Są tacy, którzy wciąż uważają, że Zachód jest dekadencki, zdemoralizowany, słaby i że Polska powinna szukać „własnej drogi”, być może zwrócić się ku „tradycyjnym wartościom” reprezentowanym rzekomo przez Moskwę. Że Rosja broni chrześcijaństwa, tożsamości, rodziny. Że tam jest „siła”, a na Zachodzie – rozkład.

To nieporozumienie. I to podwójne.

Po pierwsze, Rosja nie reprezentuje żadnych trwałych wartości. Ani chrześcijańskich, ani rodzinnych, ani cywilizacyjnych. Rosja reprezentuje brutalny imperializm, pogardę dla jednostki, nihilizm polityczny i przemoc. Rosja to państwo, w którym opozycja trafia do więzienia lub ginie. Gdzie wolność słowa nie istnieje. Gdzie prawo jest narzędziem władzy, a nie jej ograniczeniem. Gdzie „wartości” to fasada, za którą kryje się cynizm i strach.

Po drugie, kultura rosyjska, choć wspaniała w literaturze, muzyce, filozofii, w swojej politycznej formie nigdy nie była Zachodem. Rosja nie przeszła przez oświecenie, nie zbudowała społeczeństwa obywatelskiego, nie zinternalizowała rządów prawa. Przeciwnie, rosyjska mentalność państwowa (od carów przez bolszewików po Putina) opiera się na przekonaniu, że człowiek ma być podporządkowany władzy. A ta władza nie podlega żadnej kontroli.

Warto zapytać: czy naprawdę chcemy być częścią takiej cywilizacji?

Czy chcemy żyć w kraju, gdzie dziennikarze boją się pisać, nauczyciele boją się mówić, a obywatele boją się pytać? Gdzie dzieci są wychowywane do lojalności wobec państwa, a nie do samodzielnego myślenia? Gdzie wojna jest narzędziem polityki, a kłamstwo – codziennością propagandy?

Polska zna smak rosyjskiej „przyjaźni”

Historia uczy nas jednego: każde zbliżenie Polski z Rosją kończyło się tragedią. Czy to był rozbiór, czy zamach, czy bratnia pomoc, czy zdrada aliantów w Jałcie – Rosja zawsze widziała w Polsce nie partnera, lecz obiekt dominacji. Nawet dziś, w 2025 roku, po agresji na Ukrainę, po Buczy, po Mariupolu, po atakach hybrydowych i dezinformacyjnych – nadal są tacy, którzy chcą „rozmawiać” z Putinem jak równy z równym.
Ale z Rosją nie da się rozmawiać jak równy z równym. Bo Rosja nie uznaje równości. Uznaje tylko siłę i podległość.

Zachód to wybór moralny i polityczny

To dlatego Polska po 1989 roku tak wytrwale szła na Zachód: do NATO, do Unii Europejskiej, do strefy wspólnych wartości. Nie dlatego, że Zachód jest idealny, ale dlatego, że tylko tam mieliśmy szansę być wolni, bezpieczni i podmiotowi. I dlatego dzisiaj, kiedy patrzymy na to, czym jest Zachód i czym jest Rosja, wybór powinien być oczywisty.

Nie z Rosją. Bo Rosja nie oferuje Polsce nic poza przeszłością, przed którą tak ciężko uciekliśmy.

Bo Zachód, mimo wszystkich swoich wad, oferuje przyszłość, którą możemy współtworzyć.