Na ile musiał na ile chciał (glossa)

 
Zbliżamy się do okresu kiedy wszystkie statki będące na głębokiej wodzie zaczną powracać do portów. Statki mają jeszcze swoją przynależność, ale ich macierzyste porty mogły już w międzyczasie zmienić właściciela. Chodzi o to, aby nasze statki wpływały do naszych portów – nawet, gdyby były one wirtualne.

***
Mając tak skomplikowane dzieje ostatnich ponad 200 lat, musimy zachować jakiś zdrowy rozsądek oraz zdrowe kryteria oceny naszej przeszłości i teraźniejszości. Bez tych kryteriów nie będziemy w stanie odróżnić prawdy od manipulacji, programów dobrych od złych, bohatera od zdrajcy, myśliciela od prowokatora, Polaka od nie-Polaka. Bez jasnych kryteriów naszego porządku nie zbudujemy niczego.

A brak właściwych kryteriów i właściwego punktu odniesienia jest widoczny na każdej debacie, przy okazji każdego spotkania panelowego, ba, w publicystyce, w książkach, w szkole i na studiach humanistycznych. Widać to na dziesiątkach przykładów zachowań obecnych naszych polityków, publicystów, a nawet naukowców. Większość z nich ma odniesienia wyłącznie partyjne. Sposób takiego myślenia na arenie międzynarodowej nie daje nam żadnych szans powodzenia. Żadnych. To klęska na starcie.

Pytanie „na ile musiał i na ile chciał” zmusza do przyjęcia jakiejś stałej bazy i kryteriów granicznych, która wyznaczałaby jasne standardy – dotąd jeszcze wolno, poza tą granicą już nie. Kryterium powinno ostrzegać – zaszedłeś zbyt daleko, ale jeszcze możesz się cofnąć, jeżeli natomiast przekroczysz ową czerwoną linię, masz do czynienia już ze zdradą lub przestępstwem, za którym musi iść kara. Kryteria te powinni znać politycy, publicyści, naukowcy – elita, a także wyborcy. Powinny dotyczyć postaw jednostkowych, jak i zbiorowych. Na ile król Stanisław Poniatowski musiał współpracować z Katarzyną II, na ile gen Zajączek z carem; na ile Piłsudski musiał lub chciał różnić się z Dmowskim; na ile zachowanie Gomułki i Gierka wynikało z przymusu, a na ile ich postępowanie miało charakter działań emancypacyjnych; na ile Polska wówczas mogła sobie pozwolić, a na ile musiała się zniewolić? Bez wyznaczenia jasnych kryteriów, nigdy nie znajdziemy wspólnego języka i niczego nie zbudujemy. Obywatele i przedstawiciele elity muszą wiedzieć, że działanie na szkodę państwa, które jest gwarantem bezpieczeństwa wszystkich jego obywateli, działanie na szkodę rodzin lub kultury narodowej, która jest podstawą do rozwoju intelektualnego, musi spotkać się z dotkliwą karą. Jeżeli natomiast ktoś oddaje swój czas, swoją energię i umiejętności dla pomnożenia dobra wspólnego, powinien spotkać się nagrodą. Im większe zaangażowanie i wkład, tym większa powinna być nagroda. I to jest miara skuteczności rządu, którego wybiera naród i jego obywatele. Dobrze funkcjonujący rząd jest również miernikiem dojrzałości obywatelskiej lub narodowej.

***
Pytanie tytułowe ma charakter budujący i, w miarę możliwości, rozstrzygający. Musi ktoś jednak na nie odpowiedzieć. Mam tu na myśli przede wszystkim humanistów, a zwłaszcza historyków, socjologów i filozofów, którzy z racji wykonywanej profesji, powinni być do tego przygotowani. Każdy z nich powinni mieć na tyle bogaty warsztat i bogatą wiedzę pozaźródłową, a także dojrzałe wyobrażenia społeczne, aby mógł wypełnić swoją rolę i „oczyścić” teren pod rozbudowę zdrowej myśli państwowej, politycznej, historycznej. Elity kształcone są za społeczne pieniądze i obywatele mają prawo żądać od niej lojalności i kreacji. Przykładem niech tu będzie społeczeństwo II RP, które zostało tak przygotowane przez szkołę, rząd, poszczególne organizacje społeczne, aby w momencie, gdy zabraknie elit do kierowania, mogło ono samodzielnie pójść we właściwym kierunku. Zbudowanie takiej samoświadomości obywatelskiej swoją rangą było równe zwycięstwu roku 1920.

***
Pytanie: „na ile musiał na ile chciał”, oprócz odpowiednich kadr, musi być rzucone na odpowiednią materię tworzenia. To najważniejsze nasze pytanie ostatnich ponad 200 lat musi spełnić jeszcze jeden warunek – owa materia musi posiadać zdolność oddzielania tego co nasze od tego co obce – na płaszczyźnie kulturowej i cywilizacyjnej. To warunek powodzenia, bowiem bez tej umiejętności będziemy nadal poruszać się jak ćmy we mgle. I nie ma się czego bać. Takie kryterium bowiem zostało zastosowane w okresie zaborów. Zrobiła to Narodowa Demokracja i dzięki niej dokonana została wstępna selekcja narodowa. Policzyliśmy się. Bez Pierwszej Kadrowej, która wyznaczyła standardy zachowań i kryteria honoru dla polskiego żołnierza, bez legionów i samego autorytetu Piłsudskiego, którego zwierzchność w 1918 r. uznali wszyscy Polacy, nie mogłaby powstać niepodległa II RP. Wszelkie podziały w tym względzie są prostackie i głupie, bo osłabiają nas i służą jedynie obcym interesom. Pozwólmy więc naszym statkom wpłynąć do naszych portów.