Rosja czyli nieszczęście świata

Nie podejmuję się w tej chwili wskazać źródeł rosyjskiej psychopatii, ale z pewnością odgrywa tu istotną rolę poddańcza kultura polityczna, mocarstwowe ciągoty, cywilizacyjna frustracja i poczucie niższości wobec Zachodu.

                        
 
Jak to się dzieje, że Rosja nagle zawraca do swych azjatyckich korzeni, atakuje Ukrainę, gwałci prawo międzynarodowe, nie zważa na sankcje? Jak to się dzieje, że rosyjscy przywódcy tak błędnie postrzegają Zachód? Jako agresora. Dlaczego nie modernizują kraju, który jest zacofaną monokulturą surowcową? Dlaczego nie walczą z korupcją, która zżera ich gospodarkę od wewnątrz? Dlaczego mimo ciągłej, złej diagnozy własnych słabości Rosja nie upada? Czemu Rosjanie stoją murem za Putinem mimo zmniejszania ich obywatelskich uprawnień, kneblowania mediów i zastępowania demokracji rządami autokratycznymi?
Te wszystkie pytania wymagają odpowiedzi, ale nie osobnej na każde z nich, ale jednego spójnego wyjaśnienia. Potrzebne jest takie rozumienie Rosji, aby odpowiedzi na zadane wyżej pytania zazębiały się ze sobą, stanowiły fragmenty jednego modelu wyjaśniającego ten kraj.
Taki model musi uwzględnić pięć elementów: ogrom terytorialny Rosji i tego konsekwencje, autokratyczną kulturę polityczną, istnienie dwóch zupełnie innych społeczeństw w obrębie jednego kraju, ambicje mocarstwowe i mentalność przywódców oraz głęboką frustrację cywilizacyjną powodowaną poczuciem niższości wobec Zachodu.
 
Bardziej poddani niż obywatele – rosyjska kultura polityczna
Rosjanie nie mają tradycji demokratycznych. Gdy upadł carat, czyli trwająca od XVII wieku monarchia absolutna, został zastąpiony rządami komunistycznymi. Nie miały one z demokracją nic wspólnego, gdyż zgodnie z doktryną leninowską, niezawodnym depozytariuszem jednomyślnej woli zbiorowej była partia komunistyczna. Zbudowano system monopolu politycznego tej partii i zablokowano instytucjonalnie oraz przy pomocy terroru wszelką swobodną artykulację interesów. Pozostawiono jedynie niektóre demokratyczne fasady.
Rosjanie nie mają tradycji swobód obywatelskich. Demokracja zachodnia jest nierozerwalnie sprzężona z zasadą niezbywalnych praw jednostki a wola większości jest instytucjonalnie hamowana przez prawa mniejszości. W Rosji i Związku Sowieckim nigdy niczego podobnego nie było.
Rosjanie nie mają także tradycji obywatelskiego samoorganizowania się, które było historycznym źródłem zachodniej demokracji. W Rosji carskiej i sowieckiej na samoorganizowanie się obywateli zawsze patrzono podejrzliwie. Pachniało nieposłuszeństwem, buntem i zdradą.
Kiedy piszę, że Rosjanie nie mają tych tradycji, nie znaczy to, że nie było tam ludzi, którzy nie chcieli przekształcić tego kraju w prawdziwą demokrację z rozwijającą się dynamicznie gospodarką. Ale stanowili oni zawsze znikomą mniejszość, nie znajdywali szerszego posłuchu ani nie mieli siły, by te ideały wcielić w życie. Nie twierdzę także, że nie da się znaleźć w historii Rosji prób realizacji tych ideałów. Ale trzeba ich dobrze szukać, bo próby te były nieliczne, krótkotrwałe, płytkie i szybko się zakończyły powrotem w stare autokratyczne koleiny.
 
Dramatyczne lata 90. i Putin odbudowniczy

 
Od roku 1986, gdy sekretarzem generalnym KPZR został Michaił Gorbaczow do roku 2014, gdy prezydentem po raz trzeci jest Władimir Putin, Rosja i Rosjanie przeżyli po kolei zagładę starego, komunistycznego porządku, katastrofę gospodarczą i wreszcie odbudowę państwa na innych już zasadach, ale skrojonego według autokratycznej tradycji ustrojowej. Był to kataklizm w wielu wymiarach: ekonomicznym, politycznym, społecznym i geopolitycznym. Rosja otworzyła się na świat, ludzie przeżyli ostre, sinusoidalne zmiany swojej sytuacji materialnej, kraj został okrojony terytorialnie i ludnościowo, dystrybucja majątku narodowego jest najbardziej nierówna na świecie, korupcja wszechobecna. Konkurencyjność rosyjskich produktów przemysłowych jest, poza bronią, bardzo niska.
Rosja jest zacofanym mocarstwem. Było tak za caratu, za komunizmu i jest tak dzisiaj. Jest mocarstwem, bo ma większy od USA arsenał atomowy i drugi po USA nieatomowy potencjał militarny. Jest największym na świecie państwem pod względem powierzchni. Jest mocarstwem gospodarczym, bo jej produkt krajowy brutto (PKB) jest dziewiąty na świecie pod względem wielkości. Ale jest to mocarstwo zacofane, bo rosyjski przemysł i rolnictwo są nieefektywne, przestarzałe technologicznie a rosyjskie wyroby (poza militarnymi) nieatrakcyjne. Niezbędny import żywności (własna produkcja zaspokaja jedynie 50-60% popytu), technologii, maszyn i usług pokrywany jest z dochodów ze sprzedaży surowców, głównie ropy i gazu. Charakterystyczna jest wysoka zależność wzrostu rosyjskiej gospodarki od wahań ceny ropy
 
Mafijna stacja benzynowa, czyli jak się w Rosji sprawuje władzę

 
Rosja nie jest jedynym wielkim krajem, w którym istnieją obok siebie dwa zupełnie różne społeczeństwa. Wśród dziesięciu państw o największych gospodarkach liczonych wielkością Produktu Krajowego Brutto są takie cztery kraje „podwójne”. To tak zwana grupa BRIC: Brazylia, Rosja, Indie i Chiny. To kraje, w których przeszłość współżyje z teraźniejszością, społeczeństwo nowoczesne ze społeczeństwem epoki feudalnej, ambicje i aspiracje skopiowane ze współczesnych zachodnich wzorów z marzeniami specyficznymi dla życia w enklawie tradycyjno feudalnej. Nie ma tam jednego społeczeństwa, są dwa zasadniczo inne społeczeństwa: rożnych szybkości, różnych czasów, różnych ambicji, różnej wiedzy, różnego poziomu zamożności. Tym, co je scala jest kultura polityczna: kolektywna i akceptująca polityczny status jednostki bardziej poddańczy niż obywatelski.
Ogromna większość populacji tych potężnych niezachodnich krajów „podwójnych” żyje w biedzie, niewiedzy, bez nowoczesnych aspiracji, z bardzo ograniczonym i ukierunkowanym dostępem do informacji przez co postrzeganie i ocena spraw publicznych jest determinowana przekazem dominującego kanału, przeważnie państwowego lub pod kontrolą państwa. Ta grupa jest zatomizowana, pozbawiona własnych elit, bierna ekonomicznie, bierna politycznie, stanowi rezerwuar siły roboczej a nie rezerwuar kreatywności.
 
Rosyjska frustracja cywilizacyjna i psychopatyczni liderzy
Frustracja i poczucie niższości cywilizacyjnej jest wielowiekowym historycznym doświadczeniem Rosji. Trwa od XVII wieku i reform Piotra Wielkiego. Przez tak długie trwanie jest już na trwale wbudowanym komponentem rosyjskiej kultury, w tym kultury politycznej. Jest to frustracja wielowymiarowa, bo obejmuje wiele sfer: gospodarkę, wojskowość, sztukę, technologię, obyczajowość, kulturę masową. Jest to frustracja wywołana poczuciem niższości wobec Zachodu, który był i jest lepszy technologicznie, militarnie, gospodarczo, kulturowo. To poczucie niższości było impulsem reform Piotra Wielkiego. To samo poczucie niższości słychać było w przemówieniach przywódców ZSRR zapewniających o rychłym dogonieniu i przegonieniu Stanów Zjednoczonych w tej czy innej dziedzinie. To samo poczucie niższości każe Putinowi chwalić się przywódcom chińskim w roku 2014 pierwszym rosyjskim smartfonem. Rosja jest krajem rozdartym pomiędzy azjatycką tradycją autokratyczną i niemal bezkrytyczną akceptacją zachodnich kryteriów sukcesu. To jest źródło rosyjskiej ambiwalencji: Zachód jest wzorcem i probierzem a zarazem jest Rosjaninowi w głębi duszy niemiły, bo ciągle od niego lepszy.
Sytuacja frustracji i poczucia cywilizacyjnej niższości jest zarazem czymś wstydliwym, jeśli ma się imperialne tęsknoty. Jest zatem przykrywana czymś, co człowiek Zachodu interpretuje jako ostentację. Objawia się kuriozalną w gronie przywódców wielkich państw rosyjską skłonnością do chwalenia się własnymi osiągnięciami technologicznymi i gospodarczymi, potiomkinowską tradycją udawania sukcesów tam, gdzie jest się tradycyjnie bardzo słabym
 
Skróty i wytłuszczenia moje
Cały tekst Jacka Kwaśniewskiego tut:
https://jacek.kwasniewsk…

ps.
Ten tekst ma swoje lata ale zawsze aktualny
publikowalem go 9 lat temu