Powstańcze "Jerzyki" (2)

W Powstaniu Warszawskim walczyło ponad 500 żołnierzy „Jerzyków”.

    W momencie wybuchu Powstania Warszawskiego żołnierze Powstańczych Oddziałów Specjalnych „Jerzyki” znaleźli się w szeregach wielu oddziałów biorących udział w walkach powstańczych. Najliczniejsza grupa „Jerzyków” walczyła w szeregach pułku „Baszta”, do którego jeszcze na jesieni 1943 roku przekazano trzy kompanie „Jerzyków” (w sumie ponad 200 żołnierzy). Z kolei 38 żołnierzy „Jerzyków” walczyło w batalionie „Miotła”, w plutonie pod dowództwem por. Michała Panasika „Szczęsnego”.

    W dniu 7 sierpnia 1944 roku liczący 34 żołnierzy pluton „Jerzyków” dowodzony przez mjr Tadeusza Grzeszczyńskiego „Zawiszę” wszedł do walki w ramach Zgrupowania „Kuba”-„Sosna, a mjr „Zawisza” został dowódcą podcinka wschodniego w rejonie Leszno-Pałac Mostowski-Getto.

    W Zgrupowaniu „Chrobry II”  kilkunastu żołnierzy „Jerzyków”  z ppor. Bronisławem Kotyńskim  „Puli” na czele walczyło w 1 plutonie 5 kompanii batalionu kpt. Wacława Zagórskiego. W VII Obwodzie „Obroża” znalazł się 76 osobowy pluton „Jerzyków” pod dowództwem por. „Lecha” (NN).

    Wreszcie licząca 60 żołnierzy kompania „Jerzyków” pod dowództwem por. Jerzego Strzałkowskiego „Jerzego” została oddana do dyspozycji komendanta Okręgu Warszawa-Miasto AK płk Antoniego Chruściela „Montera”, który skierował ją do powołanego w dniu 7 sierpnia 1944 roku dowództwa Grupy „Północ”, gdzie zasilili pluton egzekucyjny oraz oddział żandarmerii.

   Pojedynczy żołnierze „Jerzyków” walczyli w innych oddziałach powstańczych. W sumie w Powstaniu Warszawskim wzięło udział ponad 500 żołnierzy Powstańczych Oddziałów Specjalnych „Jerzyki”.

    Żołnierze „Jerzyków” walczący w składzie Batalionu „Miotła” w plutonie pod dowództwem ppor. Jerzego Zabłockiego „Igora” w nocy z 1 na 2 sierpnia zdobyła budynek Monopolu Tytoniowego, a inna grupa pod dowództwem por. Michała Panasika „Szczęsnego” zajęła budynek zwany „Alkazarem”. Następnie obie grupy żołnierzy „Jerzyków” odpierały ataki Niemców na „Woli, utrzymując pozycję w „Alkazarze” W kolejnych dniach kompania „Jerzyków” broniła się w rejonie ul. Dzielnej, potem w fabryce Klemera, Monopolu Tytoniowego i zakładach Pfeiffera.

    W nocy z 10 na 11 sierpnia zdziesiątkowane oddziały „Miotły” w tym żołnierze „Jerzyków” zostali wycofanie na Stare Miasto. W uznaniu zasług 24 z 36 żołnierzy „Jerzyków” zostało odznaczonych orderem VM V klasy „za wyjątkową odwagę osobistą wykazaną w walce na terenie Grupy Północ”. Tam też zostali włączeni w skład batalionu „Czata 49” mjr Tadeusza Rungego „Witolda”. W czasie walk na Starówce dwóch żołnierzy „Jerzyków” (pchor. Jerzy Schlicht oraz strz. Józef Dąbrowski) zginęło na Podwalu podczas eksplozji czołgu zaminowanego przez Niemców.

    Pluton por. „Szczęsnego” obsadzał rejon ulicy Muranowskiej odpierając liczne ataki Niemców, a następnie uczestniczył w nieudanym ataku na Dworzec Gdański. Tragiczna sytuacja Starego Miasta sprawiła, iż zadecydowano o podjęciu próby przebicia się na Śródmieście w rejonie Hali Mirowskiej i Żelaznej Bramy. Atak miał zostać poprzedzony desantem kanałowym na plac Bankowy, do którego zadania wyznaczony został batalion „Czata 49”, w tym pluton „Jerzyków”. Akcja ta zakończyła się porażką, gdyż zaalarmowani Niemcy otworzyli ogień do powstańców wychodzących z włazów.

   Po przejściu na początku września 1944 roku do Śródmieścia pluton por. „Szczęsnego” został skierowany na Czerniaków, a następnie na ulicę Książęcą, gdzie walczył aż do kapitulacji powstania. Spośród 36 żołnierzy „Jerzyków”, który rozpoczęli powstanie w batalionie „Miotła„ zginęło 9 żołnierzy, a kilku zostało rannych.

    Największa grupa „Jerzyków” wzięła udział w powstaniu w szeregach pułku „Baszta” (w kompanii dowodzonej przez por. Ludwika Kotowskiego „Ludwika”), walczącego na Mokotowie. Kompania „Jerzyków” zdobyła w dniu 3 sierpnia szkołę przy ul. Woronicza, a następnie broniła się do 24 września 1944 roku w kwartale budynków w rejonie ul. Odyńca i Alei Niepodległości.

    Wczesnym rankiem 24 września 1944 roku rozpoczął się silny atak Niemców, wsparty przez czołgi, artylerię oraz lotnictwo. W obliczu olbrzymiej przewagi nieprzyjaciela podjęto nieudaną  próbę przedarcia się do Śródmieścia. Większość żołnierzy kompanii „Jerzyków” pozostała na Mokotowie stanowiąc osłonę dla jednostek wycofujących się do Śródmieścia. W dniu 27 września 1944 roku doszło do kapitulacji Mokotowa.  Do niewoli trafiło 56 żołnierzy „Jerzyków”. W czasie walk zginęło 120 żołnierzy kompanii „Jerzyków”. W sumie 9 żołnierzy „Jerzyków” zostało odznaczonych orderem VM V klasy, a 60 otrzymało Krzyż Walecznych.

    Grupa KG „Jerzyków” por. Jerzego Strzałkowskiego walczyło w szeregach Zgrupowania „Chrobry II”, a 34 żołnierzy pod dowództwem mjr Tadeusza Grzeszczyńskiego „Zawiszy” zostało przydzielonych do Zgrupowania „Kuba-Sosna”. Pozostali z por. „Jerzym” zajmowali się zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku publicznego na Starym Mieście.

    W nocy z 21 na 22 sierpnia grupa por. Strzałkowskiego przedostała się kanałami wraz częścią rannych na Żoliborz, gdzie została włączona do oddziału mjr „Okonia”, który pom nieudanym ataku na Dworzec Gdański wracał do Puszczy Kampinoskiej. Oddział „Jerzyków” stacjonował w okolicach Pociechy, uczestnicząc w szeregu potyczek z Niemcami, w czasie których zginęło kilkunastu żołnierzy „Jerzyków”.

    Gdy w końcu września 1944 roku Niemcy przystąpili do oczyszczania Puszczy Kampinoskiej z partyzantów, dowództwo Grupy „Kampinos” zadecydowało o wycofaniu oddziałów w kierunku Gór Świętokrzyskich. W nicy z 27 na 28 września licząca blisko 2000 ludzi kolumna, w której straż tylną stanowiła grupa „Jerzyków” rozpoczęła odwrót, atakowana przez cały czas przez Niemców. W czasie bitwy pod Jaktorowem poległo ponad 100 partyzantów, 200 zostało rannych, a około 100 dostało się do niewoli. Spośród wziętych do niewoli był także por. Strzałkowski, któremu jednak szybko udało się z niej zbiec i w Milanówku zorganizował nową bazę „Jerzyków”.

    Tu też w dniu 19 stycznia 1945 roku po odczytaniu rozkazu gen. Okulickiego o rozwiązaniu Armii Krajowej, podjął decyzję o zakończeniu działań Powstańczych Oddziałów Specjalnych „Jerzyki”.

Wybrana literatura:

M. Derlacki - Powstańcze Oddziały Specjalne "Jerzyki"
T. Strzembosz – Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy
J. Ślaski -  Polska Walcząca
C. Chlebowski - Wachlarz
L. Kotowski – Moja Kompania. Pułk AK „Baszta”
J. Zabłocki – Jerzyki z Miotłą w tarczy
C. Leżeński – My chłopcy też wojsko
K. Utracka – Zgrupowanie AK „Chrobry II”
W. Filar – „Burza” na Wołyniu