Dlaczego WIR (jeszcze) nie zawładnął Światem?

Zamiast wstępu. Planowałem na dzisiaj inny wpis, ale pytania dwóch interlokutorów wymagają osobnego i dłuższego omówienia.

   W czasach, gdy inflacja topnieje nasze oszczędności, długi publiczne rosną szybciej niż drzewa w tropikach, a większość ludzi nie wie nawet skąd bierze się pieniądz, warto się zatrzymać i zapytać: czy świat naprawdę musi żyć na kredyt?
Otóż nie i dowodem na to jest szwajcarski system WIR, działający nieprzerwanie od 1934 roku. To nie teoria, nie projekt, ani lokalna utopia. To prawdziwy, funkcjonujący bank, który przez prawie 90 lat udowodnił, że da się tworzyć pieniądz bez odsetek, bez inflacji i bez zadłużenia, służący lokalnej gospodarce. Tylko że... nie zdobył świata. Dlaczego?

Co Wikipedia pomija (lub upraszcza)

Zacznijmy od podstaw: artykuł Wikipedii o systemie WIR, w wersji niemieckojęzycznej i jej tłumaczeniu, które przedstawił jeden z dyskutantów, zawiera sporo wartościowych danych, ale również sporo uproszczeń, a momentami nawet przekłamań.

1. "Dysfunkcyjny" – według kogo?

Artykuł cytuje opinię szwajcarskiego nadawcy SRF z 2017 roku, jakoby system WIR był „dysfunkcjonalny”. Ale nie wspomina, że ocena ta była oparta wyłącznie na malejącej liczbie uczestników i trudności w znalezieniu partnerów handlowych. To nie dysfunkcja systemu, to wynik zmiany otoczenia gospodarczego: liberalizacji bankowości, ujemnych stóp procentowych w Szwajcarii i rosnącej dominacji płatności cyfrowych w CHF. Gdyby to był system dysfunkcyjny, nie przetrwałby wojny, kryzysu 2008 ani lat 2020–2023. Tymczasem nadal działa i przynosi zyski.

2. "Frank WIR wart tylko 65 CHF" – fałszywe uproszczenie

Wikipedia podaje, że frankiem WIR handlowano w „szarej strefie” za 65% wartości CHF. Brzmi jak totalna porażka. Ale to nie system WIR wycenił się na 65%, tylko wtórny, nielegalny obrót jednostkami WIR. To tak, jakby pisać, że frank szwajcarski jest wart 30% swojej wartości, bo ktoś sprzedał plik obligacji po zaniżonej cenie.
WIR to zamknięty system wymiany bezgotówkowej, jego wartość nie zależy od rynku wymiany walut, tylko od realnej akceptacji między uczestnikami. Przejście na CHF w zewnętrznym handlu zawsze było z założenia ograniczone.

3. WIR a „wolny pieniądz” – nieporozumienie definicyjne

Wikipedia próbuje łączyć system WIR z teorią Silvio Gesella o pieniądzu tracącym wartość. To błąd. WIR nigdy nie był pieniądzem amortyzującym, nie tracił wartości, nie miał daty ważności. Owszem, w początkowych latach stosowano opłatę za przetrzymywanie salda (celem zwiększenia obrotu), ale to nie to samo.
WIR był pieniądzem bankowym, bezgotówkowym i nieoprocentowanym, to odróżniało go od systemów eksperymentalnych i lokalnych. Jego stabilność wynikała z faktu, że miał pełne pokrycie we wzajemnych zobowiązaniach i wzajemnym zaufaniu.

Dlaczego WIR się nie przebił?

Skoro wszystko działało, pieniądz nie był oprocentowany, a bank był stabilny, dlaczego WIR nie podbił świata?

1. Siła banków komercyjnych i systemu długu

System WIR to zagrożenie dla podstawowego modelu zysku banków komercyjnych, który opiera się na odsetkach i zadłużeniu. Gdyby model WIR był skalowany masowo, banki straciłyby ogromną część przychodów i miały wszelkie powody, by taki model marginalizować.

2. Brak państwowego wsparcia

WIR rozwijał się bez pomocy rządu, bez dotacji, bez regulacyjnej tarczy. W odróżnieniu od banków „zbyt dużych, by upaść”, które otrzymują miliardowe wsparcia, WIR nigdy nie dostał państwowego wsparcia a mimo to nigdy nie zbankrutował. To pokazuje jego siłę, ale i ograniczenia.

3. Zmieniająca się mentalność przedsiębiorców

Początkowo WIR opierał się na wspólnotowej lojalności, mali i średni przedsiębiorcy wspierali się wzajemnie w obiegu zamkniętym. Dziś jednak rynek jest zglobalizowany, konkurencja brutalna, a przedsiębiorcy często wolą „czysty” CHF niż ograniczony kanał wymiany. Mentalność "kupuj lokalnie" ustępuje logice "kupuj taniej".

4. Pojawienie się konkurencji cyfrowej

Systemy płatności cyfrowych, fintechy, kryptowaluty, wszystko to odwróciło uwagę od koncepcji monetarnie neutralnych, bezodsetkowych modeli takich jak WIR. Ale nowoczesne technologie nie rozwiązały problemu długu, tylko go przesunęły w inne sfery.

Czy Polska mogłaby mieć swój WIR?

Odpowiedź brzmi: tak. I potrzebuje go jak powietrza.

Dług publiczny Polski sięga 1,8 biliona złotych i rośnie. Większość firm MŚP w Polsce nie ma dostępu do taniego finansowania, a banki komercyjne pożyczają głównie tym, którzy już mają. WIR mógłby działać w Polsce jako komplementarna sieć wzajemnych rozliczeń między przedsiębiorstwami, bez odsetek, bez długu i bez ryzyka odpływu kapitału.

Warunkiem byłaby wola polityczna i samopomocowe podejście przedsiębiorców, którym zależy nie na maksymalizacji zysku, lecz na stabilności i wzajemnym zaufaniu.

Co naprawdę powstrzymało WIR?

Nie „dysfunkcja”, nie „szara strefa” i nie „brak chętnych”. Powstrzymało go to, co powstrzymuje każdą inicjatywę alternatywną wobec dominującego systemu monetarnego: siła status quo, interesy banków komercyjnych i brak społecznej świadomości.

System WIR był i jest żywym dowodem, że możliwy jest świat pieniądza bez długu, bez lichwy i bez dominacji banków centralnych. I choć nie zdobył masowej skali, zainspirował dziesiątki lokalnych walut i ruchów samopomocowych na całym świecie.

To nie jego porażka, to niedojrzałość świata, który jeszcze nie dorósł do pieniądza opartego na zaufaniu zamiast długu.




Praeterea, puto Kaczyński discedere debere et Sakiewicz veniam petere.