Pierwsze wybory - 1919 (4)

Ostatecznie 26 stycznia 1919 roku wybrano 220 posłów w Królestwie Polskim oraz 69 w Galicji.
 
     W wyborach wzięło udział 4,6 mln osób, z czego 3,57 mln z nich oddało głosy w Królestwie Polskim a 1,03 mln  w Galicji. Frekwencja wyborcza wyniosła 84% w Królestwie Polskim i 83% w Galicji.
 
     Spośród okręgów wyborczych w Królestwie jedynie w jednym okręgu (nr 21 w Chełmie) wzięło udział mniej niż 60% uprawnionych do głosowania. Najwyższa frekwencję zanotowano w okręgu nr 8 w Koninie – 94%.
 
     W Galicji frekwencja wahała się od 59% w okręgu nr 46 w Przemyślu do 87 % w okręgu nr 43 w Rzeszowie.
 
     Narodowy Komitet Wyborczy Stronnictw Demokratycznych, zdominowany przez endecję, uzyskał w Królestwie Polskim 46,7% głosów, co przełożyło się na 89 mandatów. Prawica nie uzyskała mandatów jedynie w 5 okręgach (Włocławku, Koninie, Łukowie, Pińczowie  i Olkuszu), w pozostałych zdobywając od 1 do 11 mandatów (najwięcej w Łomży i Ciechanowie po 8 mandatów oraz w Warszawie – 11 na 16 możliwych do zdobycia).
 
     Na drugim miejscu uplasowało się PSL „Wyzwolenie” – 23,5 % głosów, co pozwoliło na uzyskanie 57 mandatów.  Partia ta wygrała wybory w 9 okręgach (m.in. Lipno, Łuków, Chełm, Lublin), a jedynie w 6 nie uzyskała żadnego mandatu (m.in. Ciechanów, Płock, Warszawa, Sosnowiec). W Zamościu ludowcy na 10 mandatów uzyskali 7, a w Olkuszu na 6 magnatów aż 5.
 
      Trzecie miejsce przypadło PPS, która zdobyła 9,1% głosów, co oznaczało objęcie 15 mandatów. PPS wygrała wybory jedynie w okręgu nr 29 w Sosnowcu, w 19 okręgach nie zdobyła żadnego mandatu, a w pozostałych od n1 do 2 (Łódź i Warszawa).
 
      Polskie Zjednoczenie Ludowe uzyskało 4,4 % głosów oraz  26 mandatów, największe poparcie zdobywając w Koninie, gdzie objęło na 7 aż 6 mandatów. Ponadto partia ta wygrała także wybory w Płocku, Kaliszu i Częstochowie.
 
      Narodowy Związek Robotniczy zdobył  2,1% głosów i 14 mandatów, a PSL „Piast”  - 2,5 % głosów i 8 mandatów.
 
     Spośród stronnictw reprezentujących mniejszości narodowe, które zdecydowały się wziąć udział w wyborach, najwięcej głosów uzyskali Żydzi zrzeszeni w Tymczasowej Żydowskiej Radzie Narodowej – 5%  głosów (4 mandaty). W sumie reprezentanci mniejszości w Królestwie zdobyli 10 mandatów Listy żydowskie 8 , listy niemieckie 2).
 
     W Galicji wyniki znacząco różniły się od tych, które odnotowano w Królestwie. Zdecydowane zwycięstwo odniosło tam Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” uzyskując 34% głosów i 32 mandaty. „Piast” zdobył mandaty we wszystkich okręgach, zwyciężając w 6 (Tarnów, Rzeszów, Jarosław, nr 39 Wadowice, Nowy Sącz i Przemyśl). W Rzeszowie ludowy uzyskali wszystkie 6 mandaty.
 
    Drugie miejsce  zajęło Polskie Stronnictwo Ludowe „Lewica” – 19,7 %  głosów i 11 mandatów. W dwóch okręgach w Jaśle i Tarnobrzegu zdobyło odpowiednio 3 i 4 mandaty.
 
    Trzecie miejsce uzyskało PPS i PPSD – 17,9% głosów i 14 mandatów. Socjaliści wygrali w trzech okręgach (Kraków, Oświęcim i nr 38 Wadowice).
 
     Endecja zdobyła 9,9% głosów i 5 mandatów, a Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe 8,3 % i 4 mandaty. Żydzi natomiast zdobyli 1 mandat.
 
      Na pozostałych ziemiach wybory odbywały się jednocześnie z wycofywaniem się z nich wojsk okupacyjnych. I tak 16 lutego 1919 roku przeprowadzono wybory w Suwałkach, gdzie wszystkie 4mandaty przypadły endecji. 9 marca 1919 roku wybory odbyły się w Białej, gdzie mandaty zdobyły PSL „Piast” i endecja (po 2 ) oraz Polskie Zjednoczenie Ludowe i mniejszość żydowska.  15 czerwca 1919 roku przeprowadzono wybory w Białymstoku i Bielsku, gdzie wybrano 11 posłów, w tym 4 ZLN.
 
      W dniu 1 czerwca 1919 roku wybory przeprowadzono w czterech okręgach wyborczych w Wielkopolsce, w których dokonano wyboru 42 posłów.
 
       Partie prawicowe wystawiły wspólną listę pod nazwą Zjednoczenie Stronnictw Narodowych, która otrzymała poparcie 97% i zdobywając wszystkie mandaty (Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne – 13, Narodowe Stronnictwo Robotników – 18, Stronnictwo Mieszczańskie – 4, Stronnictwo Narodowo-Ludowe -6 , Centrum Obywatelskie – 1). Lista PPS zyskała 2,3 % głosów.
 
       2 maja 1920 roku przeprowadzono wybory w dwóch okręgach wyborczych na Pomorzu, w których wybrano 20 posłów. Najwięcej głosów (40%) otrzymała lista Narodowego Stronnictwa Robotniczego, zdobywając 9 mandatów. Kolejne miejsca zajęły listy: Związku Ludowo-Narodowego (17,6% i 5 mandatów), Polskiego Stronnictwa Ludowego (5% i 0 mandatów) i PPS (1% i 0 mandatów). Zgłoszone przez mniejszość niemiecką w listy wyborcze uzyskały w sumie 28% głosów, zdobywając 6 mandatów.
 
      Do tych wybranych posłów dołączono 44 parlamentarzystów, którzy weszli do parlamentu bez wyborów (28 członków d. austriackiego parlamentu i 16 deputowanych do b. parlamentu Rzeszy Niemieckiej). Po przeprowadzonych wyborach w Wielkopolsce i na Pomorzu wygaszono mandaty 11 parlamentarzystom do dawnego parlamentu niemieckiego.
 
       Biorąc pod uwagę wyniki wyborów przeprowadzonych na terenie całego kraju najsilniejszym ugrupowaniem w Sejmie Ustawodawczym został Związek Ludowo-Narodowy, który miał 109 posłów. Klub PSL „Wyzwolenie” grupował 57 posłów, PSL „Piast” — 44 posłów, Klub Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów, łączący PPS i PPSD, składał się z 35 posłów. Polskie Zjednoczenie Ludowe połączone z galicyjskim Stronnictwem Katolicko-Ludowym liczyło 31 posłów. W Klubie Pracy Konstytucyjnej działało 17 posłów. W Klubie Związku Robotniczego znalazło się 17 posłów, w klubie PSL-Lewica 11 posłów. Klub Żydowski składał się z 10 posłów, a niemiecki zaledwie z 2 reprezentantów. W takim układzie Sejm Ustawodawczy w początkowym okresie składał się z 10 klubów poselskich.
 
       Pierwsze posiedzenie Sejmu Ustawodawczego, zwołane przez naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego, odbyło się 10 lutego 1919 roku. Tymczasowy Naczelnik Państwa w wygłoszonym orędziu podkreślił, iż „Półtora wieku walk, krwawych nieraz i ofiarnych, znalazło swój tryumf w dniu dzisiejszym. Półtora wieku marzeń o wolnej Polsce czekało swego ziszczenia w obecnej chwili. Dzisiaj mamy wielkie święto narodu, święto radości po długiej ciężkiej nocy cierpień. W tej godzinie wielkiego serc polskich bicia czuję się szczęśliwym, że przypadł mi zaszczyt otwierać Sejm polski, który znowu będzie domu swego ojczystego jedynym panem i gospodarzem. Radość dnia dzisiejszego byłaby stokroć większą, gdyby nie troska, że zbieracie się w chwili niezwykle ciężkiej. Po długiej, nieszczęsnej wojnie świat cały, a z nim i Polska, czekają z tęsknotą upragnionego pokoju. Tęsknota ta w Polsce dziś ziścić się nie może. Synowie Ojczyzny muszą iść, by bronić granic i zabezpieczyć Polsce swobodny rozwój".
 
      Cztery dni po uroczystej inauguracji Sejm głosami prawicy wybrał marszałkiem Wojciecha Trąmpczyńskiego. Wicemarszałkami zostali: Andrzej Maj (ZLN), Stanisław Osiecki (PSL „Wyzwolenie”), Jakub Bojko (PSL „Piast”), Jędrzej Moraczewski (PPS) i Józef Ostachowski (PZL).
 
 
Wybrana literatura:
 
T. Sumara - Kampania wyborcza partii politycznych do Sejmu Ustawodawczego w 1919 roku
K. Kacperski -, System wyborczy do Sejmu i Senatu u progu Drugiej Rzeczypospolitej
L. Krzywicki – Statystyka wyborów do Sejmu Ustawodawczego
E. Maj - Związek Ludowo-Narodowy 1919–1928. Studium z dziejów myśli politycznej
A. Ajnenkiel – Parlamentaryzm II Rzezcypospolitej 
Polski wiek XX