Powiew świeżego powietrza

Michaił Gorbaczow: Sowiecki przywódca, który pomógł zakończyć zimną wojnę

Michaił Gorbaczow był jedną z najbardziej wpływowych postaci politycznych XX wieku.

Przewodniczył rozpadowi Związku Radzieckiego, który istniał przez prawie 70 lat i zdominował ogromne połacie Azji i Europy Wschodniej. Kiedy jednak przedstawił swój program reform w 1985 roku, jego jedynym zamiarem było ożywienie stagnującej gospodarki i przebudowa jej procesów politycznych. Jego wysiłki stały się katalizatorem szeregu wydarzeń, które położyły kres rządom komunistycznym nie tylko w ZSRR, ale także w jego byłych państwach satelickich.
Michaił Siergiejewicz Gorbaczow urodził się 2 marca 1931 r. w obwodzie stawropolskim w południowej Rosji. Jego rodzice pracowali w kołchozach, a młody Gorbaczow obsługiwał kombajny, gdy był nastolatkiem.
Zanim ukończył Moskiewski Uniwersytet Państwowy w 1955 był aktywnym członkiem Partii Komunistycznej.

Po powrocie do Stawropola z żoną Raisą rozpoczął szybki awans w regionalnej strukturze partyjnej. Gorbaczow należał do nowej generacji działaczy partyjnych, którzy coraz bardziej niecierpliwili się starzejącymi się postaciami na szczycie sowieckiej hierarchii. W 1961 był sekretarzem regionalnym Ligi Młodych Komunistów i został delegatem na Zjazd Partii.
Jego rola administratora rolnego dała mu możliwość wprowadzania innowacji, a to w połączeniu z jego statusem w partii dało mu znaczne wpływy w regionie.

W 1978 r. wyjechał do Moskwy jako członek Sekretariatu KC ds. Rolnictwa, a już dwa lata później został pełnoprawnym członkiem Biura Politycznego.
Podczas kadencji Jurija Andropowa jako sekretarza generalnego Gorbaczow odbył wiele podróży zagranicznych, w tym wizytę w Londynie w 1984 roku, gdzie wywarł wrażenie na premier Margaret Thatcher.
W wywiadzie dla BBC powiedziała, że ​​jest optymistycznie nastawiona do przyszłych stosunków z ZSRR. „Lubię pana Gorbaczowa” – powiedziała. „Możemy razem robić interesy”.

Gorbaczow miał zostać następcą Andropowa, gdy ten zmarł w 1984 roku, ale zamiast tego schorowany Konstantin Czernienko został sekretarzem generalnym.
W ciągu roku on również nie żył, a jego następcą został Gorbaczow, najmłodszy członek Politbiura.
Był pierwszym sekretarzem generalnym, który urodził się po rewolucji 1917 roku i był postrzegany jako powiew świeżego powietrza po stagnacji lat Leonida Breżniewa.
Stylowy strój Gorbaczowa i otwarty, bezpośredni sposób bycia nie przypominały jego poprzedników, a Raisa bardziej przypominała amerykańską pierwszą damę niż żonę sekretarza generalnego.
Wolny rynek
Jego pierwszym zadaniem było ożywienie podupadającej sowieckiej gospodarki, która znajdowała się niemal na skraju załamania.
Był również na tyle sprytny, by zrozumieć, że jeśli jego reformy gospodarcze miały się powieść, potrzebna jest zasadnicza reforma samej Partii Komunistycznej.
Rozwiązanie Gorbaczowa wprowadziło do powszechnego użycia dwa rosyjskie słowa. Powiedział, że kraj potrzebuje „pierestrojki” lub restrukturyzacji, a jego narzędziem do radzenia sobie z tym jest „głasnost” – otwartość.
„Jesteś w tyle za resztą gospodarki”, powiedział komunistycznym szefom Leningradu, który w 1991 roku został przemianowany na Sankt Petersburg. „Twoje tandetne towary są hańbą”.
Ale nie było jego zamiarem, aby zastąpić kontrolę państwową gospodarką wolnorynkową - jak wyjaśnił w przemówieniu do delegatów partii w 1985 roku.
„Niektórzy z was patrzą na rynek jak na ratownik dla swoich gospodarek. Ale towarzysze, nie powinniście myśleć o ratownikach, ale o statku, a statek to socjalizm”.
Jego drugą bronią w walce ze stagnacją systemu była demokracja. Po raz pierwszy odbyły się wolne wybory do Zjazdu Deputowanych Ludowych.
Najtrudniejszy test
To rozluźnienie represyjnego reżimu wywołało poruszenie wśród wielu różnych narodowości, które tworzyły rozległy Związek Radziecki. Zamieszki w Kazachstanie w grudniu 1986 roku zwiastowały okres niepokojów.
Gorbaczow chciał zakończyć zimną wojnę, z powodzeniem negocjując z prezydentem USA Ronaldem Reaganem zniesienie całej klasy broni poprzez traktat o pośrednich siłach jądrowych.
I zapowiedział jednostronne cięcia w sowieckich siłach konwencjonalnych, kończąc w końcu poniżającą i krwawą okupację Afganistanu.

Za Gorbaczowa zimna wojna szybko się rozmroziła

Ale jego najcięższy test wyszedł z krajów, które zostały niechętnie zaanektowane przez Związek Radziecki.
Tutaj otwartość i demokracja doprowadziły do ​​wezwania do niepodległości, które początkowo Gorbaczow odrzucił siłą.
Rozpad ZSRR rozpoczął się w republikach bałtyckich na północy. Łotwa, Litwa i Estonia uwolniły się od Moskwy, rozpoczynając kolejkę górską, która rozprzestrzeniła się na sojuszników Rosji z Układu Warszawskiego.
Jej kulminacją było 9 listopada 1989 r., kiedy po masowych demonstracjach obywatelom NRD, najtwardszego z sowieckich satelitów, zezwolono na swobodny przejazd do Berlina Zachodniego.
Reakcją Gorbaczowa nie było wysłanie czołgów, tradycyjna reakcja sowiecka na tak rażącą opozycję, ale ogłoszenie, że zjednoczenie Niemiec było wewnętrzną sprawą niemiecką.
W 1990 roku Gorbaczow otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla „za wiodącą rolę, jaką odegrał w radykalnych zmianach w stosunkach Wschód-Zachód”.
Ale w sierpniu 1991 komunistyczna stara gwardia w Moskwie miała już dość. Zorganizowali wojskowy zamach stanu i Gorbaczow został aresztowany podczas wakacji nad Morzem Czarnym.
Szef moskiewskiej partii Borys Jelcyn wykorzystał swoją szansę, kończąc zamach stanu, aresztując demonstrantów i pozbawiając Gorbaczowa prawie całej władzy politycznej w zamian za wolność.

Sześć miesięcy później Gorbaczow odszedł; sama partia komunistyczna została zdelegalizowana, a Rosja wyruszyła w nową, niepewną przyszłość.
Późniejsze lata
Michaił Gorbaczow nadal odgrywał ważną rolę zarówno w sprawach rosyjskich, jak i międzynarodowych, ale jego reputacja za granicą była zawsze wyższa niż w kraju.
Gdy kandydował w wyborach prezydenckich w Rosji w 1996 roku, otrzymał mniej niż 5% głosów.
W latach 90. zaangażował się w międzynarodowe wykłady i utrzymywał kontakty ze światowymi przywódcami, pozostając postacią bohaterską dla wielu nie-Rosjan, zdobywając liczne nagrody i wyróżnienia.
Poniósł osobisty cios w 1999 roku, kiedy Raisa zmarła na białaczkę. Jej stała obecność u jego boku nadała humanizującego charakteru jego reformom politycznym.

Gorbaczow pozostał zdecydowanym krytykiem prezydenta Władimira Putina, którego oskarżył o kierowanie coraz bardziej represyjnym reżimem.
„Polityka coraz bardziej staje się imitacją demokracji”, powiedział Gorbaczow, „z całą władzą w rękach władzy wykonawczej”.
Jednak w 2014 roku Gorbaczow bronił referendum, które doprowadziło do aneksji Krymu przez Rosję.
„Podczas gdy wcześniej Krym był przyłączany do Ukrainy na podstawie sowieckich praw, co oznacza prawa partyjne, bez pytania ludzi”, oświadczył Gorbaczow, „teraz sami ludzie postanowili naprawić ten błąd”.
W 90. urodziny Gorbaczowa w marcu 2021 r. prezydent Putin pochwalił go jako „jednego z najwybitniejszych mężów stanu współczesności, który wywarł znaczący wpływ na historię naszego narodu i świata”.
A własne poglądy Gorbaczowa na jego dziedzictwo? Powiedział, że słuszne jest zakończenie systemu totalitarnego i zimnej wojny oraz redukcja broni jądrowej.
Ale wciąż lamentowano nad zamachem stanu i końcem Związku Radzieckiego. Wielu Rosjan nadal obarcza go odpowiedzialnością za jego upadek.
Chociaż Michaił Gorbaczow był pragmatycznym i racjonalnym politykiem, nie zdawał sobie sprawy, że niemożliwe jest wprowadzenie jego reform bez zniszczenia scentralizowanego systemu komunistycznego, którego nie chciały już miliony w ZSRR i poza nim.