Czeska Ruś (2)

Wbrew podjętym zobowiązaniom rząd w Pradze nie nadał autonomii Rusi Zakarpackiej.
 
       Dziesięcioletni okres rządów gubernatora Antonija Beskyda charakteryzowały działania idące w kierunku ściślejszego powiązania Rusi Zakarpackiej z pozostałą częścią kraju. Tym działaniom sprzyjała reforma administracyjna z 1927 roku, która ujednoliciła ustrój samorządowy na terenie Republiki czechosłowackiej, wprowadzając też jednolite organa administracji.
 
      Tym samym Ruś zmierzała ku staniu się prowincją Czechosłowacji, tak jak ziemia czeska, morawska, kraina słowacka, a nazywać się miała Ziemia Podkarpackoruska.
 
       Wszelkie protesty działaczy karpatoruskich zostały zignorowane przez rząd w Pradze. Sprawa czechosłowackich międzynarodowych zobowiązań i obietnic szerokiej autonomii dla Rusi Zakarpackiej była kilkukrotnie wnoszona przez działaczy karpatoruskich na forum Ligi Narodów. Skuteczne działania czeskiej dyplomacji sprawiły, iż te interwencje nie przyniosły żadnych rezultatów.
 
       Po włączeniu Rusi Zakarpackiej do Czechosłowacji powstało szereg partii rusińskich: Karpatoruska Trudowaja, Podkarpatoruskij Zamledielczeskij Sojuz, Ruska Chliborobska, Ruska Socjaldemokraticzna oraz  Ruska Narodnaja Partja. Część z nich była ugrupowaniami rusińskimi, inne rusofilskimi, a jeszcze inne ukrainofilskimi. Te różnice powodowały, iż pomimo, że większość z nich opowiadała się za wprowadzeniem autonomii regionu, nie były one w stanie skoordynować wspólnych działań w tym zakresie.
 
        System polityczny i wyborczy wymuszał na działaczach rusińskich tworzenie koalicji z ugrupowaniami czeskimi i słowackimi posiadającymi większe wpływy oraz ukształtowane struktury organizacyjne. Największymi środkami finansowymi oraz wpływami w aparacie administracyjnym Rusi Zakarpackiej dysponowała partia republikańsko-agrarna postulująca niezależność narodową i kulturową Rusinów, wyzwolenie spod wpływów rosyjskich i ukraińskich, i oparcie o kulturę czeską. Podkreślała ona odrębność Karpatorusinów od Rosjan i Ukraińców, a szerzenie kultury rosyjskiej czy ukraińskiej na Rusi Zakarpackiej uznawała za zbrodnią przeciw narodowi karpatorusińskiemu i występowanie przeciwko interesom Republiki czechosłowackiej.
 
        Na podstawie badań językowych, które zlecił rząd czechosłowacki jeszcze w 1919 roku, ustalono, że Rusini są częścią narodu ukraińskiego, ale stwierdzono również bliskie więzi z narodem rosyjskim. Autorzy analizy proponowali wprowadzenie w szkołach nauki zarówno języka ukraińskiego jak i  rosyjskiego. Ministerstwo Szkolnictwa zaniepokojone zbyt powolnie postępującą konsolidacją stosunków językowo-narodowych wydało zarządzenie w kwestii podręczników dla szkół średnich na Rusi Zakarpackiej,  na podstawie którego cofnięto zgodę dla dotychczas używanych podręczników ukraińskich.
 
       Zdecydowane wspieranie przez władze czechosłowackie  nauki języka czeskiego wywołało sprzeciw. Na wiecu studentów Karpatorusinów w Pradze w marcu 1931 roku przyjęto uchwałę, w której protestowano przeciwko usunięciu ze szkół cyrylicy i zastąpienia jej alfabetem łacińskim. Nie negowano konieczności uczenia języka czeskiego i nauki alfabetu łacińskiego, postulowano jednak wprowadzenie jednego języka wykładowego, którym byłby język rosyjski. Protestowano także  przeciwko zakładaniu czeskich szkół w osiedlach ruskich. Uważano to za przejaw czechizacji, co mogło mieć negatywny wpływ na stosunki Czechów i Karpatorusinów. Protestowano również przeciwko słowakizacji narodu ruskiego we wschodniej Słowacczyźnie. Rusini wysunęli żądania istnienia ruskich szkół we wsiach ruskich, założenia ruskiego gimnazjum w Preszowie oraz ruskich szkół powszechnych w ruskich okręgach.
 
       Istniejące różnice zdań między Ministerstwem Szkół i Oświaty Ludowej a Gubernatorem Rusi Zakarpackiej, w sprawie mianowania nauczycieli szkół na Rusi Zakarpackiej, oraz aprobaty podręczników dla szkół, skłoniły urzędującego gubernatora dr A. Beskyda do zwrócenia się z interwencją do prezydium Rady Ministrów Republiki. Rząd w Pradze nie chciał dostrzec problemu i unikał zajęcia jednoznacznego stanowiska.
 
       Dopiero w drugiej połowie lat 30. rząd czechosłowacki opowiedział się za wspieraniem  w kwestii językowej i szkolnej rusofilstwa. W przeprowadzonym w 1937 roku plebiscycie wybrano podręcznik napisany przez Sabova, rusofila, prezesa Towarzystwa im. Duchnowicza, choć drugi autorstwa Pankiewicza był bliższy językowi Rusinów.
 
         Po śmierci Antonija Beskyda w 1933 roku, dwa lata później nowym gubernatorem został Konstantyn Hrabar. Jego polityka polegała na równoważeniu wpływów rusofilskich i proukraińskich.
 
        Dążenie Karpatorusinów do uzyskania szerokiej autonomii ziściły się dopiero w 1938 roku. Czechosłowacja w wyniku układów monachijskich utraciła część swego terytorium. Rząd Czechosłowacji pod naciskiem Niemiec w dniu  8 października 1938 roku wyraził zgodę na autonomię Rusi Zakarpackiej. W trzy dni później proklamowano powstanie autonomicznego rządu Rusi Zakarpackiej. Natomiast 19 listopada parlament czechosłowacki uchwalił ustawę konstytucyjną o autonomii Słowacji oraz przyjął ustawę konstytucyjną o autonomii Rusi Zakarpackiej, później nazwaną Karpacką Ukrainą.
 
       W dniu 2 listopada 1938 roku na mocy tzw. arbitrażu wiedeńskiego Węgry otrzymały południowe rejony Słowacji i Rusi Zakarpackiej zamieszkałej przez ponad milion ludności.
 
        Przez niemal dwadzieścia lat czeskich rządów na Rusi Zakarpackiej  władze czechosłowackie nie nadały autonomii Rusi Zakarpackiej, czym nie dopełniły podpisanych przez siebie zapisów traktatu pokojowego, jak i własnej konstytucji. Rząd w Pradze nie opracował  jednej spójnej koncepcji rozwoju tej prowincji. Dowodem na to było wspieranie początkowo orientacji ukraińskiej, następnie zwrot w kierunku rosyjskim, w końcu rusińskim.
 
        Pomimo tego rząd w Pradze uczynił sporo w celu zniwelowania przepaści cywilizacyjnej między Rusią a pozostałą częścią kraju. Rozbudowano połączenia kolejowe i drogowe, pobudowano mosty. Rozwinięto przemysł drzewny, turystykę, utworzono uzdrowiska na bazie źródeł wody o rzadko spotykanych właściwościach leczniczych, rozwinięto uprawy winorośli.
 
 
Wybrana literatura:
 
K. Mozgawa - Ruś Zakarpacka w polityce czechosłowackiej (1920–1938)

M. Jarnecki -  Między centralizmem a autonomią. Administracja czechosłowacka na Rusi Zakarpackiej (1918–1938)
 
D. Dąbrowski  - Rzeczpospolita Polska wobec kwestii Rusi Zakarpackiej 1938–1939