Bohaterowie Rzeczypospolitej. Bitwa nad Bzurą

BITWA NAD BZURĄ 9-22 WRZEŚNIA 1939. NAJWIĘKSZA BITWA STOCZONA W KAMPANII WRZEŚNIOWEJ. Wrzesień 39 zapisał zapisał się heroicznymi obronami i wieloma krwawymi bitwami na kartach naszej historii. Jedną z nich i była Bitwa nad Bzurą.

Została ona stoczona przez 2 polskie armie: Armia „Poznań” dowodzona przez gen Tadeusza Kutrzebę i Armia „Pomorze” która była dowodzona przez gen Władysława Bortnowskiego. 

Obie armie starły się z niemieckimi 8 Armią gen Johannesa Blaskowitza i 10 Armią gen Waltera von Reichenaua. Tak rozpoczęła się najkrwawsza bitwa kampanii wrześniowej 1939 r.                                                                                

W nocy z 8 na 9 września 1939 r. gen. Kutrzeba otrzymał radiogram od marszałka Rydza –Śmigłego z hasłem „Słońce wschodzi”. Tak zaczęła się operacja, która do historii II Wojny Światowej wchodzi pod nazwą „bitwa nad Bzurą”. 

Radiogram był ostatnim bezpośrednim połączeniem pomiędzy gen. Kutrzebą a naczelnym wodzem, zaraz potem łączność została zerwana.
                                                                                 
Bitwa miała trzy główne fazy:

I faza natarcie Polaków na Stryków (9–12 września)

II faza natarcie Polaków na Łowicz (13–15 września)

III faza odwrót w kierunku Warszawy, w czasie którego polskie siły uległy rozbiciu.                                                                 
                                                                                                                                                                           
****                                                                                 
Dowodzone przez gen. Kutrzebę przeciwuderzenie postawiło niemiecką 8 armię w krytycznym położeniu. Został przerwany marsz części sił 10 armii na Warszawę i wstrzymuje ruch jednego z korpusów 4 armii.

Trwające 9 dni walki toczyły się po obu stronach Bzury na zachód od Warszawy, na Mazowszu. Bój przeciwko Niemcom toczyło 8 dywizji piechoty i 2 brygady kawalerii: Wielkopolska i Podolska. 

9 września 1939 r. niemiecka 8 armia gen. Blaskowitzem otrzymała rozkaz z Naczelnego Dowódctwa Sił Lądowych,  kontynuowania marszu w kierunku Warszawy, aby odciąć drogę dalszego odwrotu naciskanym przez 4 armię dowodzoną przez gen. von Kluge polskim armiom „Pomorze” i „Poznań”. 
.

I FAZA BITWY

W I fazie zgrupowanie uderzeniowe Grupy Armii „Poznań”-„Pomorze”, którego trzon stanowiła Grupa Operacyjna pod dowództwem gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego, skład: 14 Dywizja Piechoty, 17 Dywizja Piechoty, 25 Dywizja Piechoty, 7 pułk artylerii ciężkiej, osłaniana od wschodu przez Wielkopolską Brygadę Kawalerii dowódca gen. bryg. Roman Abraham, a od zachodu przez Grupę Operacyjną Kawalerii gen. bryg. Stanisława Grzmota-Skotnickiego skład: Podolska Brygada Kawalerii, Pomorska Brygada Kawalerii, 7 batalion strzelców, zaatakowało maszerującą wzdłuż prawego brzegu Bzury, na północnym skrzydle 8 Armii niemieckiej dowódca gen. piech. Johannes von Blaskowitz, 30 Dywizję Piechoty.

Wielkopolska Brygada Kawalerii i Grupa Operacyjna Kawalerii gen. Grzmota-Skotnickiego udanie nacierały na pozycje niemieckie, przerywając linie komunikacyjne X Korpusu. 

W ciągu 3 dni niemiecka 30 Dywizja Piechoty została pobita, ponosząc ciężkie straty, w tym ranny dowódca gen. mjr Kurt von Briesen i zepchnięta na południe mimo kontrataków. Wzięto do niewoli sporo jeńców i sprzęt. Zdobyto Łęczycę, Piątek, Uniejów, Walewice, docierając do linii Ozorków – Stryków.

Atak Polaków okazał się zaskoczeniem, bo niemieckie dowództwo nie spodziewało się przebywania w tamtym rejonie polskich oddziałów zdolnych do ataku. Zawiodło też niemieckie lotnictwo, nie wykrywając ruchów wojsk.

W następstwie tego Niemcy musieli ściągnąć początkowo całe siły 8 Armii: X Korpus Armijny: 24 DP, pozostałości 30 DP; XIII Korpus Armijny: 10 DP, 17 DP oraz 221 DP z odwodu Grupy Armii „Południe”, a potem skierowali do bitwy nad Bzurą główne siły 10 Armii, w tym XVI Korpus Armijny spod Warszawy, XV Korpus Armijny i XIV Korpus Armijny. 

Sprowadzenie dodatkowych sił zapobiegło przerwaniu niemieckiego frontu.

Polacy, po wprowadzeniu do walki 11 września na kierunku Łowicz – Głowno Grupy Operacyjnej gen. bryg. Mikołaja Bołtucia skład: 4 Dywizja Piechoty, 16 Pomorska Dywizja Piechoty, z rozkazem poszerzenia natarcia, zaatakowali i zdobyli Łowicz znajdujący się na wschodnim skrzydle bitwy i wyrzucili z niego niemiecką 24. Dywizję Piechoty, która nie zdążyła jeszcze przygotować się do obrony.

Mimo to walki były zacięte. Nocny atak pozwolił na sukces. W nocy z 12 na 13 września siły polskie zostały wycofane na lewy brzeg Bzury. Polska 4 Dywizja Piechoty w zażartych walkach wyparła wroga z Bielaw i Walewic, lecz Wielkopolska Brygada Kawalerii została zatrzymana.

Nst. dnia grupa gen. Knolla-Kownackiego ciągle realizowała swoje zadania w kierunku Ozorkowa, Modlina i Celestynowa, odrzucając niemieckie kontrataki. Zaczęły pojawiać się pierwsze braki w zaopatrzeniu, przez co tempo ataku znacząco spadło.
.

II FAZA BITWY

W II fazie gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba zdecydował o ataku w kierunku Skierniewic. Natarcie miała wykonać Armia „Pomorze” pod dowództwem gen. dyw. Władysława Bortnowskiego skład: 26. Dywizja Piechoty; GO gen. Bołtucia: 4 DP, 16 DP. 

Pod osłoną natarcia na Skierniewice, pozostałe siły Armii Poznań miały się przegrupować: Grupa Operacyjna gen. Abrahama -Wielkopolska Brygada Kawalerii, Podolska Brygada Kawalerii nad dolną Bzurę; Grupa Operacyjna gen. Knoll-Kownackiego w poprzednim składzie na podstawy wyjściowe do natarcia w rejonie Sochaczewa.

Doszło wtedy do 2,5 dniowej bitwy o Sochaczew – które stało się kluczowe dla powodzenia tej fazy operacji. Niemieckie lotnictwo rozpoczęło bombardowania siłami 4. Floty Powietrznej.

14 września GO gen Bołtucia musiała ponownie zaatakować, opuszczony dzień wcześniej, a teraz silnie obsadzony przez Niemców, Łowicz. 

W krwawych walkach udało się sforsować Bzurę i zagrozić niemieckim pozycjom. Całkowitą tragedią zakończył się natomiast atak 26 DP na wschód od Łowicza. Rozwijające się pod ciężkim niemieckim ogniem natarcie zostało wstrzymane w godzinach południowych. 
na rozkaz najprawdopodobniej przeżywającego załamanie nerwowe.
gen. Bortnowskiego.

Gen. Bołtuć wnioskował w związku z tym o odebranie gen. Bortnowskiemu dowodzenia, na podstawie niesprawdzonych informacji o marszu niemieckich oddziałów pancernych w rejon Sochaczewa. 

Cała 26 DP z częścią 16 DP odpłynęła na północny brzeg Bzury, ponosząc niewspółmierne i niepotrzebne straty w ludziach i uniemożliwiając oddziałom Bołtucia sukces w rejonie Łowicza. 

Pod koniec dnia gen. Bortnowski wydał kolejny, niekonsultowany z gen. Kutrzebą, defensywny rozkaz odwrotu całości sił Armii „Pomorze” na lewy brzeg Bzury.
.

III FAZA BITWY

W III fazie bitwy, 16–18 września dowodzący polskimi oddziałami podjęli decyzję o próbie przerwania okrążenia w celu przebicia się do Warszawy. Pod naporem niemieckich sił rozpadły się polskie dywizje i pułki, a ich resztki musiały forsować rzekę. 

Armia „Pomorze” została zniszczona, a dowódca gen. Bortnowski został wzięty 21 września do niewoli. Doprowadził  do tego atak pomiędzy Sochaczewem a Witkowicami.

W odpowiedzi Niemcy rozpoczęli kontrnatarcie z rejonu Sochaczewa oraz ataki lotnicze bombowców na polskie pozycje. Do okolic Puszczy Kampinoskiej udało się przebić 50 tys żołnierzy.

Grupa Operacyjna Kawalerii gen. Abrahama, sztab gen. Kutrzeby i Knolla-Kownackiego oraz części 15. i 25. Dywizji Piechoty przez 2 dni przebijały się w stronę stolicy lub Modlina.

14. pułk Ułanów Jazłowieckich skutecznie pod Wólką Węglową przebił się do Warszawy.

Do stolicy docierają też zdziesiątkowane inne pułki kawalerii (GOK). Tu  kawaleria uczestniczy w obronie oblężonej stolicy. Tymczasem opór armii „Pomorze” i „Poznań” wygasa w kotle nad Bzurą. 

Dowódca ,,Armii Pomorze" gen. Bortnowski, dostaje się z 170 tys żołnierzy do niewoli. Pozostali nadal próbują przedostać się przez Puszczę Kampinowską do Warszawy. Niewielkiej grupie udaje się dotrzeć do twierdzy Modlin. Tak dobiegła końca bitwa nad Bzurą.

Zginęło w niej 15 tys. polskich żołnierzy, 50 tys. zostało rannych, a 100 tys. wzięto do niewoli.

Do stolicy dotarli generałowie: Tadeusz Kutrzeba, Edmund Knoll-Kownacki, Michał Tokarzewski-Karaszewicz, Franciszek Alter oraz gen. Roman Abraham na czele Grupy Operacyjnej Kawalerii. Dotarły też resztki 15 i 25 DP.

Bitwa nad Bzurą była jedyną przeprowadzoną na tak wielką skalę operacją zaczepną przeciwko III Rzeszy do 1941 roku.
.

UPAMIĘTNIENIE 

Walki żołnierza polskiego nad Bzurą zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic, po 1945 r.

„KUTNO 10 – 17 IX 1939”, a po 1990 r. „BZURA 9 – 22 IX 1939” oraz napisem „KUTNO” na zniczu Grobu Nieznanego Żołnierza w Krakowie.

W 1989 został wybity medal z podobizną Tadeusza Kutrzeby o treści Bitwa nad Bzurą, wydany przez Mennicę Państwową, a zaprojektowany przez Bohdana Jana Chmielewskiego.

Na prawym brzegu Wisły znajdują się granitowe kamienie z nazwami armii, dywizji i mniejszych jednostek, które brały udział w Bitwie nad Bzurą.

https://www.facebook.com…