Bohaterowie Rzeczypospolitej. Obrona Helu

KAMPANIA WRZEŚNIOWA. MORSKA  OBRONA HELU. 3 września 1939 r lotnictwo Luftwaffe zbombardowało 2 największe okręty polskiej Marynarki Wojennej ORP „GRYF ” i niszczyciela ORP „WICHER ”. 

Rankiem 3 września atak na Hel przeprowadziły 2 niemieckie niszczyciele: „Leberecht Maass” i „Wolfgang Zenker”. Otworzyły one ogień z dużej odległości, około 6.55. W miarę zbliżania się Niemców, strzelać rozpoczęły „Gryf” i „Wicher”, a wkrótce po nich także Bateria im. Heliodora Laskowskiego -4 działa kal. 152 mm. 

Lądowym dowódcą obrony Helu był płk Stanisław Dąbek, natomiast Morską Obroną Wybrzeża dowodził kmdr Stefan Frankowski, a Rejonem Umocnień Helu kierował i dowodził kmdr Wł. Steyer, do którego kmdr Rutkowski został przydzielony. 

Polscy artylerzyści najprawdopodobniej z „Gryfa” lub baterii cyplowej uzyskali trafienie w maskę ochronną działa nr 2 na „Leberecht Maass”. Według źródeł niemieckich zginęło 4 marynarzy, 4 kolejnych odniosło rany, co spowodowało, że Niemcy postawili zasłonę dymną i odpłynęli, ścigani ogniem z polskich stanowisk. 

„Gryf” również został, 2 lub 3krotnie trafiony pociskami kal. 127 mm. Zniszczone zostało jedno z działek przeciwlotniczych Boforsa i uszkodzony lewy silnik. Zginęło 6 marynarzy, w tym II oficer sygnalizacyjny podporucznik Lech Dandelski, 7 zmarł później z odniesionych ran.

W trakcie obrony wybrzeża kpt. Tadeusz Rutkowski z kmdr ppor. St. Kukiełką opracowali a nst. nadzorowali przeniesienie dział z zatopionego w porcie, stawiacza min ORP „Gryf”. 

Zadanie to wykonał por. Edmund Pappelbaum dowodząc ok 100 marynarzami z załóg zatopionych ORP „Wicher” i „Gryf”. Kmdr ppor. St. Kukiełka i kmdr. Rutkowski, akceptując plany działania, zdecydowali „ Dobrze! Niech Pan rozpoczyna! Otrzyma pan wszelka pomoc! Niech pan buduje baterię...” wspomnienia por. mar. E. Pappelbauma
.

ORP,,WICHER ” 

Został trafiony 4 bombami, w pokład dziobowy, burtę i śródokręcie. Pilotami 2 spośród atakujących samolotów byli Oberleutnant (porucznik) Hans Rummel i Oberleutnant Karl-Hermann Lion. 

Zginął jeden z marynarzy starszy marynarz Edward Kwiatkowski, a około 22 zostało rannych. Okręt przewrócił się na prawą burtę i zatonął przy nadbrzeżu w płytkiej wodzie basenu portowego. 

Relacje niektórych świadków potwierdzają fakt ostrzeliwania ratujących się Polaków z broni pokładowej atakujących samolotów. 

Większość zdolnych do dalszej służby marynarzy weszła w skład obrony lądowej półwyspu, walcząc do kapitulacji 2 października.

******

Hel był ostatnim stałym bastionem polskiej obrony. Przez 32 dni załoga walczyła i trwała na stanowiskach w niełatwych, obciążających psychicznie i fizycznie warunkach. 

Od lipca 1939 całością sił morskich i lądowych w obszarze nadmorskim dowodził dowódca Floty, kontradmirał Józef Unrug. Podlegała mu flota morska, morski dywizjon lotniczy w Pucku, Dowództwo Obrony Wybrzeża i załoga polskiej składnicy wojskowej na Westerplatte.

W lipcu przeprowadzono reorganizację dowodzenia. Utworzono obronę morską i lądową. Dowództwo nad Morską Obroną Wybrzeża przejął kmdr dypl. Stefan Frankowski. Siły morskie stanowiły: stawiacz min „Gryf”, dywizjon trałowców, 2 kanonierki, okręty specjalne i pomocnicze. 

W skład Morskiej Obrony Wybrzeża wchodziła też załoga rejonu umocnionego Hel z dowódcą kmdr. Włodzimierzem Steyerem. Stacjonował w nim 2 morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej i dywizjon artylerii nadbrzeżnej. 

Piechotę stanowił batalion KOP „Hel” oraz kilka pododdziałów zabezpieczenia i obsługi. Helu broniło 2500 żołnierzy dysponujących 42 działami nadbrzeżnymi, przeciwlotniczymi i przeciwpancernymi, 11 granatnikami i moździerzami oraz 124 karabinami maszynowymi.

Dowódcą Lądowej Obrony Wybrzeża został płk Stanisław Dąbek. Dysponował on 2 morskimi pułkami strzelców, 3 batalionami rezerwowymi, morską brygadą obrony narodowej, komisariatami Straży Granicznej oraz innymi oddziałami przeznaczonymi do obrony Gdyni. 

W sumie było to około 15 tys żołnierzy, dysponujących 40 działami kalibru 37-105 mm, 34 granatnikami i moździerzami kalibru 46-81 mm, 192 ciężkimi i 266 lekkimi karabinami maszynowymi. 

Siły te miały bronić wybrzeża od Bałtyku w rejonie Jeziora Żarnowieckiego aż do granicy z enklawą gdańską na odcinku około 130 km. Główny wysiłek obrony koncentrował się na Kępie Oksywskiej i Gdyni, tak by uniemożliwić Niemcom ostrzał Półwyspu Helskiego przewidzianego na wojenną bazę floty. 
.

KAPITULACJA 

1 października 1939 r. ok godziny 19.30 w sopockim hotelu Kasino-Hotel po przeszło 1.5 godzinnych negocjacjach, podpisano akt kapitulacji. W imieniu kontradmirała J. Unruga podpisał go kmdr Majewski.

2 października 1939 r. po godz 10.00, nastąpiło przekazywanie Niemcom baterii artyleryjskich i wszystkich obiektów wojskowych. Na pożegnaniu z obrońcami kmdr Włodzimierz Steyer powiedział:

 „dziękuję Wam za dobre spełnienie obowiązku żołnierskiego, za Waszą dzielną postawę, a odchodząc do niemieckiej niewoli, nie zapominajcie, że jesteście Polakami i pamiętajcie, że my tu jeszcze wrócimy...” wspomnienia bosmana Stanisława Pawlikowskiego. 

Z kolei st. mar. Antoni Salaman wspomina pożegnanie kmdr. St. Kukiełki i jego słowa: ,,marynarze, żołnierze los nas i cały polski naród ciężko doświadcza, ale pamiętajcie Polska to wielka Rzecz...”

Admirał Józef Unrug skapitulował jako jeden z ostatnich 2 października 1939 r. Po kapitulacji trafił on razem ze swoimi żołnierzami do oflagu. 

Admirał Józef Unrug był wielkim patriotą i cenionym dowódcą. Po klęsce kampanii wrześniowej, nie dał się złamać i poddać okupantowi. Dał przykład niezwykłego męstwa i odwagi. Gdy Niemcy namawiali go do współpracy, odpowiedział: „Po 1 września zapomniałem niemieckiego języka ”. 

Obrońcy wybrzeża przed wymarszem do niewoli odśpiewali hymn narodowy.

****

Niemieckie próby wyremontowania okrętu i wcielenie do Kriegsmarine spełzły na niczym. Po wojnie wrak pocięto na złom.

Nieskuteczne działania przeciwko Niemcom na Morzu Bałtyckim w ramach operacji o kryptonimie „Worek” prowadziły wciąż m.in : ORP „Orzeł”, ORP „Sęp”, ORP „Ryś”, ORP „Wilk”, ORP „Żbik”.

https://www.facebook.com…