Geneza Związku Legionistów Polskich (1)

W 1922 roku doszło do utworzenia Związku Legionistów Polskich.

     Przeprowadzona po zakończeniu wojny z Rosją bolszewicką demobilizacji polskiej armii szczególnie dotknęła żołnierzy Legionów Polskich, spośród których wysoki odsetek stanowiła młodzież inteligencka. Przekonani, iż czyn legionowy przyczynił się do odzyskania niepodległości, oczekiwali specjalnego traktowania w wolnej Polsce.  Zamiast tego zmuszeni byli do bardzo trudnej adaptacji do życia codziennego w warunkach braku odpowiedniej pracy.

     Sytuacja ta skłaniała do podjęcia próby zorganizowania się środowiska legionowego. Jeszcze na jesieni 1919 roku z inicjatywy Zdzisława Kwiecińskiego  utworzono w Krakowie Stowarzyszenie byłych Legionistów i Bratnej Pomocy byłych Żołnierzy Armii Polskiej. We wrześniu 1921 roku doszło do zwołania pierwszego zjazdu delegatów Związku Strzeleckiego, miesiąc później powstał Wileński  Związek byłych Legionistów Polskich.

    Ostatecznie w dniu 15 lipca 1922 roku zawiązał się w Krakowie Komitet Obywatelski Obchodu 6 sierpnia, w skład którego weszli: redaktor Adolf Szyszko-Bohusz, Stanisław Barzykowski oraz wspomniany już wcześniej Zdzisław Kwieciński. Podobne komitety powstały także w innych miastach. Pod koniec lipca 1922 roku zorganizowano zjazdy wojewódzkie, na których wybrano delegatów na planowany zjazd.

    I Zjazd Legionistów odbył się w Krakowie w dniach 5-7 sierpnia 1922 roku. W czasie zjazdu podkreślono, iż „6 sierpnia 1914 roku Strzelcy wyruszyli w bój za tę Polskę – 6 sierpnia 1922 roku legioniści proklamowali przejście do pracy pokojowej”.

    Na zakończenie pierwszego dnia Marszałek Józef Piłsudski wygłosił swoistą „spowiedź wodza”, w której przypomniał najważniejsze boje Legionów. Nawiązanie do wspólnej przeszłości miało na celu odrodzenie więzi koleżeńskich oraz „uczynienie wszystkiego, aby ta wspólnota, którą podjęliśmy wtedy, gdy było najciężej w Polsce, nie zatraciła się. Aby do tej duchowej wspólnoty, która istnieje i istnieć będzie nadać pewną organizacyjną wspólnotę, aby stworzyć pewien związek”.

    W drugim dniu obrad postawiono formalny wniosek o powołaniu Związku Stowarzyszeń byłych Legionistów z siedzibą w Warszawie.  Organizacja miała być instytucją przede wszystkim samopomocową, skupioną w pierwszej kolejności na udzielaniu wsparcia wdowom i sierotom po poległych legionistach.  W jej skład miały wejść istniejące stowarzyszenia b. legionistów.

   Po zaakceptowaniu propozycji, delegaci wybrali Tymczasowy Zarząd Związku, w skład którego weszli: Jan Dąbski, Ludwik Waszkiewicz, Tytus Filipowicz, Feliks Gwiżdż, Wacław Sieroszewski, Karol Polakiewicz, Bolesław Roja, Julian Poniatowski,  Antoni Stefanowski, Marian Malinowski, Andrzej Strug oraz Władysław Chmielewski. Jednocześnie zjazd uchwalił, iż „ w celu szerzenia i utrwalenia tradycji walk o niepodległość Ojczyzny legioniści winni pracować w organizacjach wojskowych, sportowych, oświatowych i gospodarczych”.

   Na zjeździe wysunięto także inicjatywę połączenia z innymi bliskimi organizacjami - Polską Organizacją Wojskową oraz Związkiem Powstańców Śląskich. Zadeklarowano również współpracę z Ligą Kobiet oraz Związkiem Strzeleckim.

    W celu zgromadzenia środków na wsparcie dla potrzebujących legionistów i ich rodzin zamierzano zorganizować spółdzielnie wytwórczo-handlowe oraz spółkę akcyjną byłych legionistów. Oprócz zagadnień ekonomicznych sporo czasu poświęcono także omówieniu sytuacji politycznej w kraju.

   W opinii większości delegatów należało dokonać głębokiej moralnej przebudowy społeczeństwa polskiego w duchu państwowym oraz zmniejszyć znaczenie partii politycznych.  Świadomość trudnego położenia międzynarodowego Polski sprawiła,  iż zauważono pilną potrzebę zainteresowania edukacją wojskową młodego pokolenia. Uznając, iż „rachuby na jakiekolwiek trwałe porozumienie czy to z Rosją, czy to z Niemcami są niezmiernie szkodliwym złudzeniem”, wskazywano na „kategoryczny obowiązek  wszystkich żywych elementów społeczeństwa, mających wolę do czynu, pomiędzy którymi byli żołnierze legionowi winni zająć pierwsze miejsce, obowiązek najintensywniejszej pracy nad wzmocnieniem siły obronnej Polski”. 

   Wielu delegatów zjazdu ujawniło swoje mocno lewicowe przekonania. I tak np. Karol Polakiewicz mówiąc o odrodzeniu duchowym narodu uznał za konieczne „zbudowanie niezawisłości ekonomicznej przez stworzenie zdrowego gospodarstwa narodowego i sprawiedliwy rozdział dóbr należnych między wszystkich członków społeczeństwa”. Podkreślił także, iż tylko „podniesienie rolnictwa i podział ziemi w myśl ustaw sejmowych, stworzenie silnego przemysłu rodzimego przez harmonię i podział zysków między pracę i kapitał stworzy sytuację,  w której wszyscy obywatele polscy będą mieli rozwinięte wysoko poczucie przynależności państwowej i odpowiedzialności za państwo”.

   Realizacja podjętych uchwał spoczęła na barkach Zarządu Głównego, którego prezesem został Jan Dąbski, a jego zastępcami Karol Polakiewicz i Ludwik Waszkiewicz. Sekretarzem mianowano Feliksa Gwiżdża, a skarbnikiem Władysław Chmielewski, którego zadaniem było opracowanie statutu organizacji.

   Przedstawiony do zatwierdzenia statut został odrzucony ze względu na nazwę organizacji. Zaproponowana formuła wymagała akceptacji uchwał założycielskich i legalizacji wszystkich istniejących już w terenie stowarzyszeń. W tej sytuacji zmieniono nazwę organizacji na Związek Legionistów Polskich, co gwarantowało jedną osobowość prawną i tym samym nie wymagało zgody lokalnych stowarzyszeń legionistów. Ostatecznie Związek Legionistów Polskich został wpisany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w dniu 15 stycznia 1923 roku do rejestru Stowarzyszeń i Związków.

   Wedle zatwierdzonego statutu podstawowym zadaniem Związku było zorganizowanie legionistów w celu prowadzenia dalszej zbiorowej pracy nad utrwalaniem bytu Rzeczypospolitej oraz jej rozwojem w kierunku demokratycznym na gruncie obowiązującej konstytucji. Organizacja miała udzielać wsparcia swym członkom i ich rodzinom. Jego członkami mogli zostać legioniści i obywatele polscy, którzy jako żołnierze walczyli o niepodległość Polski w latach 1914-1918, złożyli deklarację ideową, poddali się prawom i obowiązkom wynikającym ze statutu oraz zostali przyjęci przez władze organizacji. Do ZLP nie mogli należeć wojskowi w służbie czynnej oraz funkcjonariusze Policji Państwowej.

    Najmniejszą jednostką organizacyjną Związku stanowił oddział, obejmujący swym zasięgiem jeden lub kilka powiatów, liczący nie mniej niż 20 członków. Oddziały z danego województwa tworzyły okręg, którego władzę stanowiły: zjazd wojewódzki delegatów, zarząd wojewódzki i wojewódzka komisja rewizyjna. Władzę naczelną organizacji tworzyły: Zjazd Walny Delegatów, Zarząd Główny (złożony z 12 członków wybieranych na rok przez walny zjazd) i Główna Komisja Rewizyjna.

   Fundusze niezbędne do funkcjonowania miały pochodzić z wpisowego, składek członkowskich , darowizn oraz dotacji przyznanych przez władze rządowe oraz różne organizacje społeczne.
Wedle statutu organizacja miała z jednej strony udzielać wsparcia swym członkom i ich rodzinom, z drugiej inspirować w społeczeństwie działania na rzecz realizacji „ideologii legionowej”.
 
    Najwięcej zwolenników aktywnego włączenia się Związku w działalność polityczną było wśród jego warszawskiego oddziału, który zaangażował się w kampanię wyborczą na rzecz Unii Narodowo-Państwowej . Spotkało się to z protestem Zarządu Głównego, który zakazał udzielania poparcia konkretnym partiom politycznym. Jednocześnie wielu członków Związku kandydowało w wyborach do parlamentu z różnych list partyjnych, od PPS, poprzez PSL-Wyzwolenie do PSL-Piasta.

   Po wyborach, w wyniku których kilku członków Zarządu Głównego zdobyło mandaty poselskie, na ogólnopolskim zjeździe delegatów w dniu 10 grudnia 1922 roku powołano nowy Zarząd Główny z Antonim Stefanowskim na czele.
 
Cdn.