Epifania

Święto Objawienia Pańskiego (po grecku zwanym Epifaneją ), potocznie nazywane świętem Trzech Króli, należy do pierwszych świąt ustanowionych przez Kościół chrześcijański.

     W pierwszych wiekach chrześcijaństwa obchodzone było na Wschodzie jako święto Bożego Narodzenia, a także wspomnienie pokłonu Mędrców i Chrztu Pańskiego. Dopiero w końcu IV wieku do liturgii  wprowadzone zostały dwie odrębne uroczystości: Boże Narodzenie - 25 grudnia i święto Trzech Króli - Objawienia Pańskiego - 6 stycznia.

     W ewangelii św. Mateusza opisane jest przybycie trzech Mędrców ze Wschodu, który dotarli do Betlejem, aby pokłonić się nowonarodzonemu Jezusowi. Do Betlejem prowadziła ich gwiazda betlejemska - symbol życiowej drogi każdego człowieka podążającego za światłem wiary. Mędrcy zostali umownie w średniowieczu nazwani Kacprem, Melchiorem i Baltazarem. Przynieśli oni Jezusowie dary: złoto – symbol godności królewskiej, mirrę – symbol wypełnienia proroctw i zapowiedź śmierci Zbawiciela oraz kadzidło – symbol godności kapłańskiej.

    Fakt, iż nie wywodzili się z narodu Izraela miał świadczyć o mocy Boga do zjednoczenia wszystkich ludzi bez względu na pochodzenia i wyznanie. Ich przybycie miało być symbolem przybycia całej ludzkości do Betlejem, aby w Jezusie uznać obiecanego Mesjasza i złożyć mu należny hołd. 

    Na przełomie XV i XVI wieku upowszechnił się zwyczaj święcenia złota i kadzidła. Poświęcanym kadzidłem, którym była żywica z jałowca (niekiedy z dodatkiem okruchów bursztynu), okadzano domy i obejście, co miało symbolicznie zabezpieczyć jego mieszkańców przed chorobami i nieszczęściami. Podobne znaczenie miało dotykanie złotem szyi. W niektórych częściach Polski święcono także  pieniądze, medaliki, pierścionki a zwłaszcza wodę, która miała dzięki temu wielką moc. Święconą w Trzech Króli wodę trzymano w domach, a na przedwiośniu wieszało się w konarach drzew owocowych, by uchronić je przed ostatnimi przymrozkami lub - w tym samym celu - stawiało między wschodzącym zbożem.

    W XVIII wieku upowszechnił się natomiast zwyczaj święcenia kredy, którą zwyczajowo w święto Trzech Króli na drzwiach wejściowych pisano litery: C+M+B lub K+M+B oraz datę bieżącego roku. Litery te są skrótem od łacińskiego życzenia Christus Mansionem Benedicat (Niech Chrystus błogosławi temu domowi), choć święty Augustyn tłumaczy je jako Christus Multorum Benefactor (Chrystus dobroczyńcą wielu) albo skrótem imion trzech mędrców -  Kacpra, Melchiora i Baltazara. Znana jest także interpretacja skrótu C+M+B jako pierwszych liter łacińskich nazw trzech zbawczych zdarzeń świętowanych w Epifanię: Cogitum – Matrimonium – Baptisma (łac. Poznanie – Wesele – Chrzest).

     Po uroczystym obiedzie podawano ciasto z migdałem. Ten, kto go odnalazł w swoim kawałku, zostawał „królem migdałowym”. Na Mazowszu, podawano dwie patery z ciastem - jedną dla pań, osobną dla panów. W obu znajdowało się po jednym migdale. Tak wybierano królewską, migdałową parę. W związku z tym powstało powiedzenie – „migdalić się”.

    Znany był też zwyczaj chodzenia dzieci z gwiazdą, które pukając do domów, otrzymywały rogale, zwane „szczodrakami”. Śpiewano w tym czasie kolędy o Trzech Królach.
 
Mędrcy świata, monarchowie,
gdzie śpiesznie dążycie?
Powiedzcież nam Trzej Królowie,
chcecie widzieć Dziecię?
Ono w żłobie nie ma tronu,
i berła nie dzierży,
a proroctwo jego zgonu,
już się w świecie szerzy.

Mędrcy świata, złość okrutna,
Dziecię prześladuje,
wieść okropna, wieść to smutna,
Herod spiski knuje.
Nic monarchów nie odstrasza,
do Betlejem spieszą,
gwiazda zbawcę im ogłasza,
nadzieją się cieszą.

Przed Maryją stoją społem,
Niosą Panu dary.
Przed Jezusem biją czołem,
składają ofiary.
Trzykroć szczęśliwi królowie,
Któż wam nie zazdrości?
Cóż my damy, kto nam powie,
pałając z miłości.
 
       Święto to obchodzone jest w całej Europie. W różnych krajach istnieją odmienne tradycje jego obchodzenia. I tak we Włoszech utarł się zwyczaj, że dzieci po przebudzeni otrzymują skarpety wypełnione słodyczami. Te, które nie były grzeczne zamiast słodyczy dostaną ,,węgiel", czyli cukier pomalowany na czarno. W Czechach ludzie świętują ten dzień rytualną kąpielą w rzece Wełtawa. Natomiast we Francji piecze się tego dnia specjalne ciasto w kształcie korony, w środku którego znajduje się bób. Osobie, która znajdzie bób jako pierwsza, daje się koronę z pozłacanego papieru. Od tej pory dana osoba jest królem lub królową.

    Na całym świecie organizowane są parady i orszaki przechodzące ulicami miast. W święto Trzech Króli do szopek w kościołach wstawia się figurki trzech mędrców. W dawnych czasach w dworach służba i czeladź otrzymywała tego dnia upominki.

    Święto Trzech Króli kończyło okres święta Bożego Narodzenia i zaczynało zapusty, czyli karnawał. Jednocześnie Każdy z "dwunastu pustych dni" od Wigilii aż do Trzech Króli miał wieścić pogodę na kolejny miesiąc roku. "Gdy Trzy Króle pogodą obdarzą, nie zasypiaj ranków, gospodarzu", mówi się do dziś w niektórych regionach Polski.