Jak winno funkcjonować prawo w Polsce?

Wg obecnych, „demokratycznych” pojęć, prawo obejmuje wyłącznie normy, które zostały ważnie ustanowione lub uznane przez kompetentny organ władzy publicznej, natomiast to, czy i jak owe normy mają się do kryteriów pozaprawnych (np. przyjmowanych przez kogoś ocen moralnych) - nie zmienia ważności i mocy tych norm; co ciekawe, jeszcze do niedawna obowiązywała u nas marksowsko-leninowska definicja iż prawo jest stanowione przez klasę panującą, w interesie tej klasy i w celu utrzymania jej panowania.
 
Jak więc widzimy, obie (!) definicje są zadziwiająco zbieżne, gdy chodzi o stanowienie prawa: jest to domena władzy. W tej domenie stanowienia, choć z innym adresatem (wspólnota) rozumiał prawo Tomasz z Akwinu: jako rozporządzenia ustanowione dla dobra wspólnego przez osobę mającą pieczę nad wspólnotą; współczesny nam Frédéric Bastiat (francuski ekonomista wolnorynkowy, filozof i polityk) z kolei jako stosowanie wspólnej siły w zastępstwie sił indywidualnych dla legalnej obrony naturalnych praw człowieka: prawa do życia, do wolności i do własności; podkreślenie „dobra wspólnego” z jednej, a „obrona jednostki” z drugiej strony – wydaje się trudne do pogodzenia, toteż skończyło się tak, jak w pierwszym akapicie, bo kto, jak nie „władza” miałby decydować o kształcie „sprawiedliwości”?
 
I chociaż od starożytności trwa debata dot. istoty prawa: czy jest ono „naturalne” czy też winno być stanowione? (w debacie tej poszukuje się odpowiedzi na takie pytania jak: czy człowiek może, stanowiąc prawa, oczekiwać ich obiektywności, czy też jedynie jakieś wyższe racje są jedynym gwarantem chroniącym ludzkość przed niesprawiedliwością?) – to jak pokazuje historia – „wyższe racje” przegrywają z „władzą”.
 
W zapale filozoficzno- doktrynalnym pomija się jednak podstawowy aspekt „sprawiedliwości”: jest ona bowiem oceniana hic et nunc, przez współczesnych (i na danym obszarze), a nie wg trwale skodyfikowanych, „powszechnych” zasad, często nieprzystających nie tylko do nowych „przypadków”, ale i lokalnych odczuć – a ta właśnie idea „sprawiedliwości miejscowej” leżała u podstaw anglosaskiego systemu prawnego (common law), gdzie autorytet moralno-prawny sędziego pozwalał na ocenianie spraw.
 
Jest jasne, że w Polsce autorytet sędziowski sięga bruku – czy mamy zatem jakieś szanse? Jak najbardziej! W Stanach Zjednoczonych AP o ustaleniu winy decyduje (w sprawach cywilnych i karnych) Ława Przysięgłych i jest to jest chyba najbardziej sprawiedliwy z możliwych osąd: to lokalna społeczność demokratycznie podejmuje się oceny wydarzeń i to ona za skutki tej oceny odpowiada (a nie, jak np. u nas, schowany za immunitetem sędzia). System ten ma też dodatkowy aspekt wspólnotowy, gdyż wzmaga i namysł moralny i uczestnictwo w społecznych debatach – jako efekt wydanych decyzji.
Zatem nie proponowani teraz u nas „ławnicy” (i to tylko w Sądzie Najwyższym?!) – a wybieralne Ławy Przysięgłych (tylko w sądach pierwszo instancyjnych*, najczęściej Rejonowych) mogą być drogą do oczekiwanej „sprawiedliwości”: niech ludzie sami gotują swój los.
 
Wydaje się jednak, że należałoby ten amerykański model nieco zmodyfikować: nasza Ława powinna nie tylko decydować „winny-niewinny”, ale też określać stopień uznania ew. winy (winny bezwzględnie, częściowo, w małym stopniu) – gdyż jak wiadomo nasi sędziowie częściej dają posłuch tym reprezentantom stron, którzy mają „mocniejsze” zdolności przekonywania, co przy tzw. widełkach kodeksowych prowadzi do nagannych wyroków (dziś wprawdzie częściej zaskarżanych przez Prokuratora Generalnego).
 
Istnieje w Polsce wyraźnie dostrzegalna potrzeba szerszej partycypacji społecznej w decydowaniu o zbiorowym losie: obecny model partyjno-medialny (a wydaje się nawet, że medialno-partyjny) praktycznie pozbawia obywateli realnego wpływu na większość takich decyzji; a ponieważ poczucie sprawiedliwości najdobitniej manifestuje się w sądach – oddanie ich w ręce społeczeństwa byłoby dobrym krokiem do zaspokajania takiej potrzeby.
 
 
*uwarunkowania zawodowe sędziów tych sądów uległyby znaczącej zmianie: byliby oni bezimmunitetowymi (choć wysokimi) urzędnikami sądowymi (ileż to ważnych dla obywatela decyzji podejmują urzędnicy!); dopiero sędziowie drugiej instancji (apelacyjni) mieliby dzisiejsze uprawnienia – pochodziliby jednak z wyboru powszechnego (w okręgach senatorskich); system taki czyniłby zbędnym istnienie Sądu Najwyższego, którego rolę pełniłby kilkuizbowy Trybunał Konstytucyjno-Kasacyjny (jak wyglądają kasacje pod kierunkiem pani Gersdorf można wysłuchać tutaj: https://ec04.luz1.cache.orange.pl/interia/v.iplsc.com/rozmowa-bogdana-zalewskiego-z-ryszardem-jachem/0006XOJCQ0S0JSBA-A1.mp4  - pomyśleć, że ta pani uzyskała od Prezydenta RP zgodę na wykładanie prawa przyszłym kadrom sędziowskim…)