Pogromca bolszewików Jerzy Dąmbrowski "Łupaszka"

29 kwietnia 1889 roku w Suwałkach urodził się późniejszy podpułkownik, żołnierz Samoobrony Wileńskiej, pogromca bolszewików, kawalerzysta Wojska Polskiego i Korpusu Ochrony Pogranicza, partyzant i Kawaler Orderu Virtuti Militari Jerzy Dąmbrowski "Łupaszka".
Niesamowite wyczyny, jakich dokonywał w trakcie walk z Armią Czerwoną w latach 1918-1920, sprawiły, że stał się "na północno-wschodnich Kresach postacią legendarną, sławnym zagończykiem (...) dokazującym na czele ochotniczego oddziału jazdy czynów odwagi sztuki wojennej godnych Kmicica".

Był synem Adolfa i Leontyny z Kozłowskich. Był starszym bratem Władysława Dąmbrowskiego (1891–1927), także „zagończyka” i majora kawalerii Wojska Polskiego.

Ukończył szkołę realną w Wyborgu, gdzie zdał maturę. Następnie studiował w Instytucie Mierniczym w Moskwie. W roku 1910 odbył obowiązkową służbę wojskową. 
Po wybuchu I wojny światowej został powołany do armii rosyjskiej. We wrześniu 1914 roku, za odwagę w walkach, mianowany został chorążym, a w październiku tego roku – podporucznikiem. Służył na froncie w kawalerii jako rotmistrz i dowódca szwadronu, a następnie przeniósł się do lotnictwa wojskowego, gdzie pełnił funkcję dowódcy eskadry. Po rewolucji lutowej w roku 1917 przeszedł do Naczpola w Sankt Petersburgu. Po demobilizacji przybył do majątku Podolszczyzna, w powiecie dziśnieńskim, w którym mieszkał do jesieni tegoż roku.

W październiku roku 1918 razem z Władysławem wstąpił do Samoobrony Wileńskiej, broniącej Wileńszczyzny przed bolszewikami. Zorganizował ochotniczy szwadron kawalerii, który z czasem przemienił się w Pułk Ułanów Wileńskich. Obaj bracia dowodzili tą formacją wojskową. W pierwszych dniach stycznia roku 1919 wziął udział w zaciekłych walkach obronnych na Antokolu przeciwko atakującym wojskom bolszewickim. Wobec przygniatającej przewagi bolszewików, 5 stycznia wycofał się wraz z pozostałymi oddziałami Samoobrony z miasta. 
Następnego dnia wraz z bratem sformował w Białej Wace pod Wilnem oddział partyzancki pod nazwą Wileński Oddział Wojsk Polskich. Dowódcą oddziału został jego brat, a Jerzy Dąmbrowski pełnił w nim funkcję zastępcy dowódcy i komendanta 1. pułku ułanów. Po przejęciu kasy byłej Samoobrony, w sumie ok. 140 tys. marek, bracia Dąbrowscy na czele dwóch szwadronów kawalerii i batalionu piechoty (ok. 700 ludzi), wyruszyli przez Ejszyszki w stronę Grodna. 
Oddział ten prowadził wojnę partyzancką przeciw bolszewikom na terenach Grodzieńszczyzny, Wileńszczyzny i Polesia. Walczył m.in. pod Różaną, zdobył Prużanę, fortecę Brześć Litewski, następnie zawrócił, dotarł do Pińska, zdobył Baranowicze i przeszedł koło Nieświeża. Mimo małych sił poruszał się swobodnie po terenie okupowanym przez wojska bolszewickie, budząc wśród nich paniczny  strach. W kawalerii ówczesnego podrotmistrza Jerzego Dąmbrowskiego walczyło wiele później znanych osobistości międzywojennej Polski, m.in. Stanisław Cat-Mackiewicz i jego młodszy brat Józef Mackiewicz, hrabia Eustachy Sapieha, książę Włodzimierz Czetwertyński, hrabia Jan Tyszkiewicz, Jan Kalenkiewicz, ojciec Macieja oraz Konstanty Drucki-Lubecki potomek starego rodu książęcego i dowódca Wileńskiej Brygady Kawalerii w 1939 r. W oddziale tym rozpoczął służbę wojskową młody Witold Pilecki.
Po włączeniu partyzanckiego oddziału braci Dąmbrowskich w skład grupy wojsk gen. Antoniego Listowskiego, oddział przemianowano na grupę operacyjną. Jerzy Dąbrowski ponownie został zastępcą swojego brata. Podrotmistrzowi Jerzemu Dąmbrowskiemu stopień rotmistrza zatwierdzono 24 kwietnia 1919 r. 
W czerwcu tego roku, podczas odpoczynku i reorganizacji w Lidzie, oddział Dąbrowskich stał się jednostką regularną WP – z kawalerii utworzono 13. Pułk Ułanów Wileńskich, natomiast piechota dała początek Lidzkiemu Pułkowi Strzelców (późniejszy 76. pułk piechoty). Jerzy Dąmbrowski został zastępcą dowódcy 13. puł., w którym dowódcą był brat Władysław.

Podczas ofensywy bolszewickiej, latem roku 1920 bracia Dąmbrowscy sformowali 211. pułk ułanów. Dowódcą pułku został mjr Władysław Dąmbrowski, a rtm. Jerzy Dąmbrowski jego zastępcą. Pułk ten 15 października 1920 roku wszedł w skład Wojska Litwy Środkowej i brał udział w walkach z Litwinami pod Rykontami, Rudziszkami, Lejpunami, Mejszagołą, Szyrwintami.

Po zakończeniu działań wojennych pełnił służbę w 9. pułku strzelców konnych we Włodawie, a później w 3. pułku strzelców konnych w Wołkowysku. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu rotmistrza ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 213. lokatą w korpusie oficerów jazdy (od 1924 roku - kawalerii). Z dniem 4 października 1924 roku został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy 6. szwadronu kawalerii. 18 lutego 1928 roku awansował na majora ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 roku i 14. lokatą w korpusie oficerów zawodowych kawalerii.
28 stycznia 1931 roku został przeniesiony z KOP do 4. pułku ułanów Zaniemeńskich w Wilnie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku.
14 grudnia 1931 roku awansował do stopnia podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 roku i 5 lokatą w korpusie oficerów zawodowych kawalerii. 28 czerwca 1931 roku został przeniesiony na stanowisko rejonowego inspektora koni w Wilnie.

W ramach osadnictwa wojskowego kupił działkę w dzisneńskim, którą sprzedał i kupił liczący kilkadziesiąt hektarów folwark Mazuryszki, w ówczesnej parafii Suderwie pod Wilnem. Tutaj wraz z rodziną, głównie latem, mieszkał i prowadził gospodarstwo.

Podczas wojny obronnej 1939 roku objął dowództwo 110. rezerwowego pułku ułanów, który 14 września wszedł w skład Brygady Rezerwowej Kawalerii „Wołkowysk”. Jego zastępcą był mjr Henryk Dobrzański, późniejszy „Hubal”. Pułk początkowo działał na przedpolu Wołkowyska, a następnie przez Piaski – Mosty – Ejsmonty udał się w kierunku Wilna. Po otrzymaniu fałszywej informacji o kapitulacji miasta przed Armią Czerwoną, skierował się na Grodno. Szedł wówczas w straży przedniej Brygady i realizował zadanie tłumienia komunistycznej dywersji w okolicznych miasteczkach i wsiach. W rejonie Grodna ppłk Dąmbrowski podjął decyzję (przez część badaczy uważaną za samowolną) odłączenia się od reszty Brygady. 
W nocy z 20 na 21 września pułk przeprawił się na zachodni brzeg Niemna i skierował do Puszczy Augustowskiej, gdzie toczył walki z wojskami sowieckimi w rejonie Krasnego Boru i pod Dolistowem Starym nad Biebrzą, w czasie których poniósł znaczne straty. W tym czasie ppłk Dąmbrowski postanowił iść na pomoc oblężonej Warszawie. Część oficerów zdecydowała udać się na Litwę lub powrócić do domów, na co dostali zgodę ppłk. Dąmbrowskiego. Pułkowi w nocy z 24 na 25 września udało się oderwać od nieprzyjaciela. Skierował się na południe na Łomżę, gdzie odebrano wiadomość, że Warszawa kapituluje. 
O świcie 28 września w rejonie Janowa koło Kolna chory ppłk Dąmbrowski rozwiązał resztki swojego pułku (ok. 100 ludzi), przy czym część oficerów i żołnierzy pod dowództwem mjr. Henryka Dobrzańskiego kontynuowała marsz na Warszawę, zaś sam chory ppłk Dąmbrowski na początku października przedostał się na Litwę, gdzie na dwa tygodnie trafił do szpitala, a potem był internowany w VI forcie. 

Po okupacji Litwy przez ZSRS został aresztowany przez NKWD. Rosjanie pamiętali upokorzenia i jakich doznali od "Łupaszki" w wojnie poslko-bolszewickiej. Z powodu jego zasług w walkach z bolszewikami w latach 1919-1920, został skazany na karę śmierci i stracony w więzieniu w Mińsku w nocy z 16 na 17 grudnia 1940 roku, po straszliwych torturach... (Według innego źródła zmarł w więzieniu w Mińsku w styczniu 1941 r.). 

Wyjątkowość postawy i dokonań Jerzego Dąmbrowskiego sprawiła, że ten sam pseudonim – „Łupaszka" – przyjął kilka lat później mjr Zygmunt Szendzielarz z Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej, kiedy w 1943 r. obejmował dowództwo nad resztkami podstępnie wymordowanego przez Sowietów nad jeziorem Narocz oddziału AK por. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica”. Odwołując się do złowrogiej wśród bolszewików legendy ppłk. Dąmbrowskiego, pragnął być postrzegany jako obrońca polskiej sprawy na Kresach. Prowadził walkę zarówno z Niemcami i ich litewskimi sojusznikami, jak i z partyzantką sowiecką. Po wycofaniu w 1944 r. dowodzonej przez siebie 5 Brygady Wileńskiej AK do Polski centralnej kontynuował opór przeciw nowemu komunistycznemu okupantowi na rozległym obszarze od Pomorza po Białostocczyznę i Podlasie. Aresztowany przez funkcjonariuszy UB w 1948 r., został w majestacie stalinowskiego bezprawia skazany na karę śmierci, wykonaną 8 lutego 1951 r. w więzieniu na Mokotowie.

Postać drugiego „Łupaszki”, czyli Zygmunta Szendzielarza, przyćmiła nieco legendę samego Dąmbrowskiego. W przeciwieństwie do pułkowego towarzysza broni, mjr. Hubala, Dąmbrowski nie doczekał się też upamiętnień w postaci nazw ulic czy szkół, nie mówiąc o pomniku. Tym ważniejsze jest przypomnienie tego bohatera i zapewnienie mu trwałego miejsca w zbiorowej pamięci Polaków.

Wieczna Chwała Polskiemu Bohaterowi!


Żródło :
https://www.facebook.com…
https://ipn.gov.pl/pl/pu…