Jak fałszować wybory? I jak się tego strzec?

Jednostkowo i zbiorczo. Już w  komisji obwodowej, w noc poprzedzającą wybory, podczas głosowania, gdy mąż zaufania odwróci się na chwilę lub pójdzie do toalety. W noc po wyborach. Na tytułowe pytanie można zatem odpowiedzieć: na dziesiątki sposobów, na każdym kroku, w dwie minuty, nawet w jedną, a nawet w sekundy, bo tyle trwa ruch zsunięcia do kosza ma śmieci policzonej „kupki” lub wysypanie z torby do stosu wypełnionych i wyjętych z urny kart wyborczych. Mężowie zaufania byli od zawsze, czyli w III RP, od zawsze opieczętowywano karty wyborcze, od zawsze sporządzano protokoły liczenia. Od zawsze komisje były dość liczne, a ich przewodniczący i członkowie miewali zwykle poczucie misji – jedni, by wybory były uczciwe i przejrzyste, inni – by wygrał „nasz”.

Prawdziwy przełom w kontroli wyborów nastąpił podczas wyborów samorządowych w 2014 roku, gdy udało się sfilmować niesłychane lekceważenie dla procedur i zebranych głosów. Wożono byle jak spakowane worki z wypełnionymi kartami, przesypywano je przez okienka piwniczne, za którymi czekali niedospani informatycy, którzy je zliczali i dzielili, „poprawiając” po uważaniu, gdy liczba głosów na poszczególne osoby nie zgadzała się z ogólną liczbą kart wysypanych z urny. Były cuda na urną, np. 20 proc. nieważnych głosów w niektórych okręgach, rządzonych wtedy przez PSL. Wreszcie już w Państwowej Komisji Wyborczej odbyła się dzika awantura, z pobiciem dziennikarzy PAP przez wezwanych strażników i policję. W wyniku licznych zarzutów wymieniono wkrótce krytykowane „leśne dziadki” z PKW na osoby nieco młodsze (wybory są bardzo wyczerpującą, wielogodzinną pracą niemal dwie doby bez przerwy) i lepiej przygotowane prawnie.

W następnym, 2015 roku, powstał Ruch Kontroli Wyborów. Jeszcze w czasie wyborów, jak to w Polsce, rozpadł się na dwa, jeden Marcina Dybowskiego, wspomaganego przez śp. dr. Jerzego Targalskiego, drugi pod dowództwem Józefa Orła, szefa Klubu Ronina. Było zatem wyraźnie lepiej z ochroną i kontrolą. Dziś istnieje kilka obywatelskich grup kontroli wyborów. Orzeł z Pawłem Zdunem, Dybowski, prof. Przemysław Czarnek, są także lokalne organizacje.  
Z pierwszych relacji, nadawanych na żywo w tzw. pokojach, nowym, znanym od paru lat i ciekawym formacie portalu „X”, dawnego Twittera, wynika obraz grozy organizacyjnej i prawnej. Nie znaczy to, że minione  wybory były sfałszowane. Przepisy są coraz szczelniejsze, komisje są mieszane politycznie i obywatelsko, a mężowie zaufania rozmaitych komitetów wyborczych coraz lepiej przygotowani i pełni poczucia odpowiedzialności, i często, choć może za mało, asertywni i nieustępliwi. Rozmowy w wieczornych „pokojach” Pawła Zduna ukazują w kilku na razie relacjach z Polski i USA obraz, w którym uczciwi i asertywni, tzw. kłótliwi, członkowie komisji i mężowie zaufania udaremnili wiele prób zejścia z procedur. Istnieją zasiedziałe w składach komisje, z odwiecznymi przewodniczącymi, pełnymi poczucia władzy nad pozostałymi członkami komisji i mężami zaufania. Osoby te próbują rządzić przebiegiem pracy nie zawsze zgodnie z przepisami, a w przypadku niezadowolenia mogą np. usunąć „kontrowersyjnego” męża zaufania.

Praca zaczyna się w sobotę, gdy rozpakowuje się karty wyborcze, opieczętowuje je, przelicza a potem zamyka w opieczętowanych pomieszczeniach bez okien. Tu zaczyna się śpiewka: tak, tak, znamy przepisy, ale będziemy robić po swojemu, np. przewodniczący zabiera do domu pieczątki do opieczętowania kart; co tam sobie jeszcze nimi do niedzieli rano opieczętował, Bóg jeden wie. Asertywny członek komisji zwykle radzi sobie z samowolą przewodniczącego, ale nie każdy bywa asertywny. W pewnej dużej komisji np. pieczątki „zginęły” i pojawiły się dopiero o drugiej w nocy w poniedziałek. Od świtu w niedzielę przewodniczący może znowu rządzić po swojemu, chyba, że napotka opór współpracowników. Np. całkowicie łamiąc przepisy 11-osobowa komisja dzieli się na dwie części – jedna liczy pięć osób (praca do niedzielnego południa), druga sześć osób (praca od południa do końca), żeby zanadto się nie zmęczyć. Niektórzy członkowie komisji myślą, że to zwyczajna praktyka. Ponieważ ważna jest tylko komisja licząca minimum połowę pełnego składu, pięcioosobowa prawnie jest nieważna, ale znowu działamy po swojemu. Przewodniczący może dyskutować z wezwaną ewentualnie policją, może też wyrzucić męża zaufania z lokalu.
Członkowie komisji i mężowie zaufania, jak z relacji wynika, nie wszyscy znają przepisy o procedurach komisji w Prawie Wyborczym. Niektóre składy komisji, tak zdarzyło się za granicą, pracują razem od lat, są doskonale zgrani, czasem z członkami rodzin. To jest dozwolone. Mają też swoje, czasem dziwne zwyczaje. Nie znaczy to, że ci ludzie coś fałszują. Ale chodzi o to, żeby nie mogli. Bardzo ważne jest, żeby mąż zaufania i wszyscy razem (pełna komisja) uważali na dosłownie każdy ruch przewodniczącego i współpracowników. To wymaga wyobraźni, przytomności umysłu i nieustępliwości. Wymaga także dobrej znajomości przepisów, z którymi wszyscy pracujący przy wyborach powinni dokładnie zapoznać się podczas szkoleń. Dobra znajomość przepisów pozwala też mniej się zmęczyć – niepotrzebne jest np. parokrotne przeliczanie ogromnej liczby kart i „kupek” z głosami.

Dobrze skonstruowane przepisy i dobre praktyki członków komisji i kontrolujących proces wyborczy społeczników są gwarancją uczciwego stosowania demokracji. Z pierwszych relacji i osobistej obserwacji sądząc, moim zdaniem np. spisy wyborców nie powinny być ukryte przed głosującymi, trzeba skończyć wreszcie z woluntarystycznym stosowaniem RODO. Zdrowiej byłoby widzieć na własne oczy, że nasi sąsiedzi, przecież najczęściej znani nam z nazwiska, już głosowali i że nikt na tych płachtach nie jest np. dopisany. Jest parę punktów w procedurze, które warto poprawić. Niedawno prowadzono szklane urny. Nie ma chyba perspektyw kontrolowania liczących głosy członków komisji jak w Wielkiej Brytanii, gdzie po drugiej stronie stołu stoi tłum obywateli, obserwujących każdy ich ruch, nie widzę jednak powodu, żeby zakazywać filmowania przez cały czas lokalu wyborczego i tego, co się tam dzieje; tak się robi w Rosji (może nie całej) i u nas na pewno rezultaty byłyby bardziej demokratyczne.
Czekam z zainteresowaniem na końcowy raport Ruchów Kontroli Wyborów. Będą nie tylko oceniać przebieg głosowań, ale także sformułują postulaty dla partii pracujących w sejmie, jak udoskonalić i uszczelnić przepisy.
Żałuję, że wiek i stan zdrowia nie pozwala mi aktywnie uczestniczyć w pracy społecznej podczas wyborów. To jeden z najciekawszych i najbardziej pouczających okresów w życiu społecznym.