Wielcy Polacy. Jan Matejko

JAN MATEJKO. MALARZ DZIEJÓW NARODU POLSKIEGO. ŻYCIE NA HUŚTAWCE. Jeden z najwybitniejszych malarzy w polskiej historii. Był samotnikiem który tworzył nerwami. Wlewał w siebie litrami czarną kawę, odpalał papierosa od papierosa, prawie nic nie jadł, ciągle palił, a wieczorami grał w szachy. Całe życie był schorowany. Nie ma chyba ani jednego Polaka, który wobec twórczości Matejki mógłby pozostać obojętny. Zasłużony Polak, wielki artysta, wybitny pedagog i obrońca zabytków Krakowa.

Matejko zmarł po pęknięciu wrzodu żołądka 1 listopada 1893 w Krakowie wieku 55 lat. 

Jan Matejko był autorem ponad 300 monumentalnych olejnych obrazów historycznych i batalistycznych,
kilkuset rysunków i szkiców. Oprócz nich Matejko tworzył portrety. Malował zarówno swoich bliskich jak i osobistości ze współczesnych mu elit. Jednym z ostatnich jego dzieł był cykl portretów ,,Poczet królów i książąt polskich", które w świadomości Polaków na stałe zapisały się jako wizerunki dawnych władców.

Swoją twórczością historiozoficzną zyskał uznanie na całym świecie. Żyjący w XIX w. artysta był gorącym patriotą, a jego dzieła były wyjątkowym wyrazem idei niepodległościowych.

Twórca narodowej szkoły malarstwa historycznego, które miało spełnić szczególną rolę w państwie po rozbiorach z lat 1772-1795. Ukazując dawną wielkość Rzeczypospolitej i chwałę jej oręża, Matejko pragnął kształtować serca i umysły Polaków, wskrzesić wiarę w odrodzenie niepodległej ojczyzny. Jak

Jego dzieła, rozpowszechniane przez tysiące reprodukcji, stały się ilustracjami wielu kluczowych wydarzeń w historii Polski. 
.

DZIECIŃSTWO I MŁODOŚĆ. 

Jan Matejko urodził się czerwca 24  w 1838 r w Krakowie jako syn Franciszka Matejki i Katarzyny Rosberg, był 9 tym dzieckiem, z 11 jakie mieli państwo Matejkowie. Gdy Matejko miał 7 lat, zmarła jego matka; dziećmi zajęła się jej siostra. Śmierć matki niewątpliwie wywarła wpływ na osobowość przyszłego malarza.

Jego dzieciństwo obfitowało w lęki i przykrości, nie zaznawał także raczej przesadnie starannej opieki (jego złamany nos nie zwrócił niczyjej uwagi i zrósł się krzywo. Ojciec nie okazywał dzieciom swoich uczuć, był surowy i pozbawiony akceptacji dla artystycznej pasji syna.

Już od najmłodszych lat zdradzał niepospolite zdolności plastyczne, co pozwoliło mu przechodzić do kolejnych klas, bo z pozostałymi dziedzinami radził sobie z ogromnym trudem.

Nigdy nie opanował żadnego obcego języka, a i z polskim radził sobie nie najlepiej. Uczył się w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. W 1858 roku otrzymał stypendium na studia w Monachium.

Po powrocie do Krakowa wynajmował pracownię tak małą, że większe obrazy musiał zwijać i malować po kawałku. Był tak biedny, że nie było go stać na blejtramy i farby. Jeszcze w szkole nazywali go "ambit".

W wieku trzynastu lat Jan Matejko został przyjęty do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych przy ulicy Wesołej, której dyrektorem był wówczas Wojciech Stattler. Przejawiał w szkole ogromną ambicję i pracowitość, choć także tam jego edukacja nie przebiegała gładko, na co zapewne wpływ miała osoba Stattlera, trudności finansowe i znaczna wada wzroku.
.

MALARSTWO I HISTORIA

Jan Matejko w młodości przeżył bombardowanie Krakowa przez Austriaków podczas Wiosny Ludów w kwietniu 1848, a później powstanie styczniowe. Pod wpływem narodowych klęsk postanowił porzucić malarstwo religijne, które uważał za swoje powołanie i poświęcił się prawie wyłącznie malarstwu historycznemu.

Sama historia była jego obsesją. Nie potrafił o niej pisać ani opowiadać, więc ją malował. Zarzucano mu swobodne podejście do historii. Sam Matejko traktował swoje obrazy jako głos w polemice dotyczącej przeszłości i przyszłości kraju, a nie wyraz ideologii.

Drugą pasją Matejki był kraj. Był on zagorzałym patriotą. Dofinansowywał miasto, biednych i kulturę, pokazując swoje obrazy za darmo lub przekazując je państwu. Prace jego były od tej pory analizowane w ramach przekazu ideowego.

Matejko często umieszczał na swoich płótnach osoby, których w danym miejscu nie było (np. Kołłątaj i gen. Wodzicki na obrazie Bitwa pod Racławicami), bo nie chodziło mu o przedstawienie faktu, lecz danie syntezy historiozoficznej.

Mimo krytyki historyków, wiele wydarzeń historycznych w publicznej świadomości funkcjonuje tak, jak przedstawił je na swych dziełach malarz.

Wpływ na młodego malarza wywarli natomiast inni nauczyciele: Józef Kremer i Władysław Łuszczkiewicz, którzy zainspirowali go do szkicowania krakowskich zabytków, zbierania materiałów, studiowania detali i obrazów, tworząc tzw. Skarbczyk.

W 1858 r otrzymał stypendium na studia w Monachium. W końcu grudnia 1858 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Tu zetknął się z dziełami wybitnych malarzy dawnych i współczesnych.

Cenił twórczość Paula Delaroche’a i jego ucznia, Carla von Piloty’ego, tworzących dzieła historyczne.

W 1860 r Matejko wyjechał do Wiednia, skąd szybko wrócił. Tutaj wydał Ubiory w Polsce – publikację, zawierającą ryciny z postaciami w historycznych strojach, świadectwo jego zainteresowań historycznych, co później będzie wielokrotnie wykorzystywał w swoich płótnach.

Złą sytuację materialną malarza poprawiło honorarium za Ubiory, sprzedaż Otrucia Bony i Kochanowskiego nad trumną Urszulki. Mimo tych sukcesów Matejko był niezwykle przygnębiony, czego powodem była nieodwzajemniona miłość do Teodory Giebułtowskiej.

W 1862 r namalował jeden ze swoich najwybitniejszych obrazów, "Stańczyka". Miał wtedy zaledwie 24 lata. 22 stycznia 1863 r jego dwaj bracia przyłączyli się do powstania styczniowego. Jan nie poszedł, ponieważ nie potrafił posługiwać się bronią i źle widział.

Woził natomiast później broń i pomagał powstańcom materialnie. Jan miał 26 lat, gdy odniósł ogromny sukces dzięki "Kazaniu Skargi". Dochód ze wstępu na wystawę oddał na sieroty.
.

MAŁŻEŃSTWO PRZEKLEŃSTWEM ARTYSTY.

W 1864 po sprzedaży obrazu mógł pozwolić sobie na małżeństwo z Teodorą Giebułtowską, z którą miał 5 dzieci: Tadeusza (1865-1911), Helenę (1867-1932), Beatę (1869-1926), Jerzego (1873-1927) oraz Reginę (1878), która zmarła jako niemowlę.

Droga do serca Teodory była wyboista, a małżeństwo z nią wybuchowe. Niemal wszyscy biografowie są zgodni, że była przekleństwem Matejki, despotką i awanturnicą, która zamieniła jego życie w piekło. Wyszła za Jana zachęcona jego sukcesami twórczymi i finansowymi.

Nie kochała ani jego, ani dzieci. Siostrzenica Teodory, Stanisława Serafińska, pisze: „Gwałtowna, zarozumiała, potura wujem, dziećmi, babcią, siebie ma za nieomylną i najnieszczęśliwszą”.

Teodora była snobką, chciwą i rozrzutną. Chciała żyć na wysokim poziomie, bywać w operze, teatrze, jeździć powozami, stroić się i błyszczeć. Ambicje miała ogromne, ale niewiele – poza pozowaniem – dawała od siebie. Nie miała ani wykształcenia, ani ogłady, ani zainteresowań.
.

JAN MATEJKO FILANTROP.

Pogłębiające się z czasem problemy finansowe Matejki spowodowane były chorobą żony, a także nadmiernym szafowaniem własnym dorobkiem artystycznym. Artysta żył w ubustwie.

Kilka wielkich płócien podarował Narodowi Polskiemu, papieżowi przekazał Sobieskiego pod Wiedniem, a Francja otrzymała od niego Joannę d’Arc.

Obdarowywał też obrazami swoich znajomych – ludzi zwykle bardzo bogatych. Nic nie wziął za portret od hr. Stanisława Tarnowskiego, bezpłatnie podarował portret ks. Marcelinie Czartoryskiej.

Nie szczędził też datków na wsparcie ubogich. Ofiarował m.in. na ich rzecz szkic olejny Zygmunt August w ogrodzie wileńskim, który został następnie sprzedany do Warszawy.

Sprzedawał również niekiedy swoje dzieła za bezcen. Np. hr. Maurycy Potocki z Zatora zapłacił zaledwie 10 tys. złr. za Kazanie Skargi[

W ramach Salonu dostał Złoty Medal w 1865 r, podobnie jak za obraz "Rejtan". W 1870 r, po namalowaniu "Unii Lubelskiej" przyjął w Paryżu Legię Honorową. W końcu zaczął bogacić się na swojej pracy i przeprowadził się na ulicę Floriańską.

Wkrótce został dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie zagrożonej zamknięciem, odrzucając przejęcie Praskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Artystę doceniła międzynarodowa społeczność, został honorowym członkiem Akademii paryskiej, berlińskiej, praskiej, wiedeńskiej a także Akademii Rafaelowskiej w Urbino. Poświęcał też czas Szkole Sztuk Pięknych oraz walczył o upiększanie Krakowa i zachowanie jego zabytków.
.

ŚMIERĆ MALARZA.

Jan Matejko zmarł po pęknięciu wrzodu żołądka w wieku 55 lat 1 listopada 1893 r w Krakowie Jego ostatnie słowa brzmiały : ,,Módlmy się za ojczyznę! Boże błogosławiony!"

Wieści o śmierci Jana Matejki ukazały się w 32 europejskich gazetach. Zarówno do rodziny, jak i do Szkoły Sztuk Pięknych spływały telegramy z kondolencjami od przyjaciół, wdzięcznych uczniów i szkół z Wiednia, Monachium, Berlina czy Lwowa.

Pożegnanie Matejki było wielkim wydarzeniem. Orszak żałobników otwierał zespół straży pożarnej, za nim orkiestra, delegacje instytucji kulturalnych i towarzystw oraz duchowni.

Tuż przed trumną Juliusz Kossak niósł odznaki honorowe artysty. Dalej rodzina, przedstawiciele Szkoły Sztuk Pięknych, artyści, delegaci i tłumy krakowian, którzy odprowadzali na Rakowice swojego mistrza.

Pochód szedł ulicą Floriańską, następnie Basztową i Lubicz na cmentarz, gdzie zatrzymał się przy grobowcu rodzinnym malarza.

W czasie jego pogrzebu bił dzwon Zygmunta, a w ostatniej drodze towarzyszył mu cały Kraków.
.

ORDERY I ODZNACZENIA.

Order Legii Honorowej

Krzyż Komandorski Orderu Franciszka Józefa

Krzyż Komandorski Orderu Żelaznej Korony

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Piusa IX

Złoty Medal Akademii Monachijskiej

Złoty Medal papieża Leona XIII

Odznaka Honorowa za Dzieła Sztuki i Umiejętności (1887)

Honorowe obywatelstwo Krakowa, Lwowa, Przemyśla, Stanisławowa, Stryja, Brzeżan

Honorowy członek Towarzystwa Artystycznego w Wiedniu (1888)
. 

POMNIKI

Na cześć Jana Matejki powstawały pomniki: 

w Nowym Wiśniczu na Rynku, koło Ratusza (projekt Czesława Dźwigaja, 1993) 

w Warszawie na Mokotowie przy ulicy Puławskiej (projekt Mariana Koniecznego, 1994)

W KRAKOWIE na ulicy Ukrytej (projekt tego samego artysty, 2007) w Krakowie na Plantach, po zachodniej stronie Barbakanu (projekt Jana Tutaja, 2013). 

Na ścianie Pałacu Sztuki w Krakowie od strony Placu Szczepańskiego znajduje się popiersie Jana Matejki (rzeźba Antoniego Madeyskiego, 1901) Popiersia artysty są eksponowane też w sieni Domu Matejki pod tablicą fundacyjną (rzeźba Antoniego Madeyskiego, 1900), w Parku Jordana w Krakowie oraz muzeum pamiątek po Janie Matejce „Koryznówka” w Nowym Wiśniczu. 

Na cześć artysty stawiano też tablice pamiątkowe, np. w domu Serafińskich w Bochni, w kościele Mariackim w Krakowie, na głazie w Waplewie Wielkim.

W 2002 r. Narodowy Bank Polski wydał upamiętniającą Matejkę srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 20 złotych oraz towarzyszącą jej monetę okolicznościową ze stopu nordic gold o nominale 2 złotych. Obie monety są częścią serii „Polscy Malarze XIX/XX wieku”

Uchwałą Senatu RP X kadencji z 16 listopada 2022, rok 2023 ustanowiono „Rokiem Jana Matejki” W myśl uchwały „konsekwentnie realizował misję artysty i prezentował postawę obywatelskiej służby narodowi”

https://www.facebook.com/share...