Pamięć o Powstaniach Śląskich sto lat później

Ten artykuł chciałbym zadedykować mojemu ś. p. Dziadkowi, Ojcu mojego Ojca, który czynnie wspierał Powstania Śląskie i zrobił wszystko, aby Górny Śląsk wrócił do Macierzy, by stał się ponownie częścią Polski. Dziadek, Henryk Karol Czarnecki, był dyrektorem polskiego teatru w Sosnowcu. Zgłosił się do władz powstańczych, że chce walczyć o polskość Śląska. Jednak mądre kierownictwo śląskich powstań uznało słusznie, że dziadek lepiej się przysłuży Sprawie Narodowej, jak jego teatr zacznie objeżdżać tereny plebiscytowe z polskimi sztukami i operami. Tak też uczynił. Zapuszczał się daleko, aż do Opola, gdzie dziadka Henryka i jego aktorów chcieli Niemcy zlinczować – obronili ich francuscy oficerowie z międzynarodowej misji rozjemczej. W Katowicach wystawił premierę „Halki” Moniuszki. W olbrzymiej większości miast i miejscowości jego przedstawienia były pierwszymi, które nasi rodacy słyszeli w języku ojczystym!
 
Pamięć i wdzięczność
 
18 grudnia 2021 roku w Warszawie odbyła się konferencja „Polacy XX wieku w walce o Kresy Zachodnie RP”. Rok, w którym Polacy obchodzili stulecie powstań śląskich. Miałem szczęście być jednym z prelegentów tej Konferencji. Mówiłem o dziedzictwie Powstań  Śląskich, ich wszechpolskim charakterze (brali w nich udział bezpośrednio lub wspierali akcje plebiscytowa ludzie z trzech dawnych zaborów: z Warszawy – jak mój dziadek Henryk K .Czarnecki, ale też ze Lwowa, Krakowa czy Poznania) i  roli Powstań  w zaszczepianiu patriotyzmu wśród Polaków.       
 
Walczyli więc tam Polacy z różnych stron kraju, stad niewątpliwie śląskie zrywy miały istotny wpływ na ukształtowanie polskiej  świadomości narodowej – w przeszłości i w jakiejś mierze tez i dziś. Mam zaszczyt przypomnieć na nowo ten ważny epizod polskiej historii. Historycznie Śląsk był częścią Polski w średniowieczu, ale następnie przeszedł pod panowanie Czechów i Habsburgów, zanim stał się częścią Prus, a następnie Cesarstwa Niemieckiego w 1871 roku. Region ten zamieszkiwała dość licznie ludność mówiąca językiem polskim. Po I wojnie światowej region został podzielony miedzy Niemcy i Polskę. Traktat Wersalski, podpisany ostatecznie 28 czerwca 1919 roku określił zachodnie granice Polski.
 
Wersal, plebiscyt, powstania Traktat ten, zawarty przeszło pół roku po zakończeniu działań wojennych nakazał przeprowadzenie na Górnym Śląsku plebiscytu w celu ustalenia, czy terytorium to powinno być częścią Niemiec czy Polski. Plebiscyt miał się odbyć w ciągu dwóch lat od podpisania Traktatu na całym Górnym Śląsku, choć rząd polski zażądał, aby odbył się on tylko na terenach na wschód od Odry, gdzie mieszkała  znacząca liczba osób mówiących po polsku. Ta decyzja została przyjęta z rozczarowaniem przez Polskę, ponieważ oczekiwano, że ziemie śląskie z przewagą polskiego żywiołu  na wschód od Odry zostaną bez dyskusji włączone do nowej Rzeczypospolitej Polskiej. Kością niezgody był „trójkąt przemysłowy” na wschód od Odry, wyznaczony przez miasta Bytom (Beuthen), Gliwice (Gleiwitz) i Katowice (Kattowitz), zamieszkałe w większości przez etnicznych Niemców, którzy znaleźli się tu w wyniku intensywnej germanizacji tych dawnych polskich ziem.  Pierwsze śląskie powstanie przeciwko niemieckiej kontroli Górnego Śląska wybuchło w następstwie masakry, w której zginęło  dziesięciu śląskich cywilów-Polaków przez niemiecką straż graniczną podczas prób strajku  w kopalni Mysłowice 15 sierpnia 1919 roku. Polacy zostali powieszeni lub rozstrzelani .     
 
Pierwsze Powstanie Śląskie było korzystne dla sprawy niepodległości Polski i jej rozwoju terytorialnego. Drugie powstanie śląskie wybuchło niemal dokładnie rok później, 19 sierpnia 1920 roku. Podobnie, hak poprzednie zostało stłumione w ciągu kilku dni, choć jego znaczącym osiągnięciem było doprowadzenie  do rozwiązania policji niemieckiej i zastąpienia jej policją polsko-niemiecką.   
 
Warto było walczyć…
 
Wreszcie trzecie i największe powstanie śląskie miało miejsce w maju 2021 roku w następstwie plebiscytu, który  zadecydował, że do Polski miały trafić tylko powiaty pszczyński i rybnicki. Wywołało to wśród Polaków olbrzymie niezadowolenie i pobudziło dodatkowo ich narodowe, patriotyczne  dążenia. Jedną z ważnych postaci III powstania śląskiego był Wojciech Korfanty, który odegrał kluczową rolę w narodowym przebudzeniu Polaków na Górnym Śląsku i stanął na czele walki o oderwanie tych ziem od Niemiec i przyłączenie do Polski. W krótkim czasie powstańcy zajęli tereny na prawym brzegu Odry od Opawy do Gogolina  –  w tym port w Koźlu oraz Kędzierzyn i Kłodnice – oraz tereny położone na północny wschód od Ozimka, Dobrodzienia i Olesna.
 
Ostatecznie 5 lipca 1921 roku, po kilkudniowych negocjacjach,  Polacy i Niemcy zawarli rozejm. Następnie rozpoczęły się długie negocjacje w sprawie granic i dopiero w październiku roku 1921 Rada Ligi Narodów i Rada Ambasadorów zdecydowały o ostatecznym podziale terytorium plebiscytowego. Polska otrzymała mniejszy, ale bardziej uprzemysłowiony obszar. Podział ten był korzystniejszy dla Polski niż proponowany przed wybuchem III powstania śląskiego. W kolejnych miesiącach Rzeczpospolita przejęła przyznane jej – a właściwie wywalczone – terytorium Górnego Śląska.   
 
Powstania Śląskie to opowieść o męstwie i odwadze Polaków. Symbolizują trudną drogę do wolności, waleczność i bohaterstwo powstańców i mają kluczowe znaczenie w świadomości narodowej Polaków – i to nie tylko w tym regionie państwa polskiego.
 
*tekst ukazał się w „Gazecie Polskiej Codziennie” (30.12.2021)