Narodowy symbol. Dzwon Zygmunta

DZWON ZYGMUNTA. 9 LIPCA 1521 r został zawieszony najsłynniejszy polski dzwon, Dzwon Zygmunta w katedrze na Wawelu w Krakowie. Dzwon zawisł na wieży obronnej zamku królewskiego tuż po powrocie króla Zygmunta I Starego z wyprawy na Prusy Zakonne. Jego dźwięk mieszkańcy Krakowa mogli usłyszeć już 4 dni po zawieszeniu, 

Wciąganie dzwonu na wieżę odbyło się przy użyciu specjalnej konstrukcji z lin, wielokrążków i przeciwwagi w postaci skrzyni lub skrzyń wypełnionych kamieniami. Cała operacja trwała około godziny i obserwował ją król Zygmunt I Stary z dworem. 

Fundatorem dzwonu był król Zygmunt I Stary. W zamyśle króla było „nie tylko Bogu Najwyższemu, ale także na chwałę domu Jagiellonów i Królestwa Polskiego miał dzwonić”. Z biegiem lat urósł do rangi jednego z najważniejszych symboli narodowych.

Dzwon Zygmunta to nie tylko cenny zabytek, ale również obiekt wielu wierzeń i legend, które do dziś fascynują i budzą ciekawość. 
.

OPIS DZWONU

Łącznie z koroną, czyli zawieszeniem, ma wysokość ok 258 centymetrów. Maksymalna średnica wynosi 242 centymetry, a obwód u podstawy liczy 8 metrów. Najnowsze pomiary, wykonane w roku 2001, wykazały, że dzwon waży 13 ton

Płaszcz dzwonu oddzielony jest od kołnierza potrójnym paskiem. Na nim, w górnej części, znajduje się inskrypcja: 

DEO OPTIMO MAXIMO AC VIRGINI DEIPARAE SANCTISQVE PATRONIS SVIS DIVVS SIGISMVDVUS POLONIAE REX| CAMPANAM HANC DIGNAM ANIMI OPERVMQVE AC GESTORVM SVORVM MAGNITVDINE FIERI FECIT ANNO SALVTIS,

poniżej data MDXX. Poszczególne wyrazy oddzielone są ozdobnymi listkami. Inskrypcja ujęta jest w ozdobny fryz z czworoliści i liści.

Poniżej daty znajduje się płaskorzeźbiony wizerunek św. Zygmunta burgundzkiego w zbroi, z mieczem, jabłkiem i berłem, pprzez niektórych badaczy uważany za wizerunek króla Zygmunta I Starego.

Po jego bokach umieszczone są herby Orzeł i Pogoń, a pod spodem podpis ludwisarza Hansa Behema. Po przeciwnej stronie na płaszczu znajduje się wizerunek św. Stanisława z Piotrowinem oraz, podobnie jak z drugiej strony herby Orzeł, Pogoń oraz podpis ludwisarza.

Wewnątrz kielicha, na żelaznym uchwycie, wisi serce z gotyckim wystrojem (kanelura) zawieszone na pasie z wołowej skóry, który to pas w najgrubszym miejscu składa się z 12 warstw. Serce składa się z ucha, trzonu oraz kuli, która bezpośrednio uderza w kryzę tj. najgrubsze miejsce kielicha dzwonu.

Serce o formach gotyckich zawieszone było na pasach ze skóry wołowej, obecnie na stalowej linie.

Oryginalne, pierwsze serce dzwonu wykuto z żelaza. Ma 218,5 cm długości, a waży 323 kg. Pierwszy raz uderzyło w klosz Zygmunta 13 lipca 1521 r na uroczystość św. Małgorzaty. Służyło 479 lat wykonując w tym czasie około 12 milionów uderzeń. 

W 1924 osie dzwonu zamontowano na nowych łożyskach kulkowych, co ułatwiło kołysanie dzwonem. Fundatorem łożysk było Towarzystwo Osi Kulkowych w Göteborgu. Było to pierwsze zastosowanie łożysk kulkowych w Polsce.
.

KIEDY BIJE DZWON ZYGMUNTA

W XIX w trzykrotnie pękało i było naprawiane. Ostatni raz uderzało w klosz Zygmunta w Boże Narodzenie 2000 r i wtedy też stwierdzono jego czwarte pękniecie. Uszkodzone serce zostało zastąpione nowym, które bije od 14 kwietnia 2001 r.

Dzwon Zygmunt odzywał się między innymi podczas koronacji, poczynając od koronacji Zygmunta II Augusta 20 lutego 1530, kończąc na koronacji Augusta III 17 stycznia 1734, łącznie podczas 16 koronacji, podczas wjazdów przedkoronacyjnych pierwszy Henryka III Walezego, podczas pogrzebów pierwszy Zygmunta I Starego w lipcu 1548, 

a także w dziękczynieniu za odniesione zwycięstwa m.in. po bitwach pod Olszanicą (1527), pod Obertynem (1531), pod Kircholmem (1605), pod Kłuszynem (1610), pod Trzcianą (1629), pod Beresteczkiem (1651), pod Wiedniem (1683)).

Dzwon Zygmunt bił również podczas ingresów biskupich, pogrzebów kanoników katedralnych oraz każdorazowo podczas śpiewania w katedrze Te Deum. Dzwon Zygmunt odezwał się również podczas pożaru zamku wawelskiego 15 września 1702. 

Na pamiątkę tego wydarzenia w podzięce za ocalenie katedry odprawiano corocznie 15 września mszę, podczas której rozbrzmiewał dzwon Zygmunt. Tradycja ta trwała do lat 30. XX wieku.

XIX wiek

Regulacja obsługi dzwonu Zygmunt funkcjonowała do 1795 r. Po III rozbiorze Polski kapituła katedralna musiała na nowo określić zasady opłacania dzwonników oraz obsługi dzwonu. Po długiej korespondencji z władzami austriackimi obwodu krakowskiego postanowiono ostatecznie wypłacać kapitule określoną kwotę na dzwonienie Zygmunta. 

Zygmunt odzywał się w trakcie świąt kościelnych i procesji, w ciągu roku 130 razy. Brzmienie dzwonu towarzyszyło wydarzeniom w rodzie Habsburgów, ale też tym związanym z monarchami Rosji i Prus, także wydarzeniom państwowym, takim jak np. zawarcie przez Rosję w Adrianopolu pokoju z Turkami 14 września 1829.

W 2. połowie XIX w serce dzwonu trzykrotnie pękało: 31 grudnia 1859, 31 grudnia 1865 oraz 28 grudnia 1876. Pierwsze dwie naprawy polegały na wykuciu nowego serca, za trzecim razem zespojono pęknięte części.

W XIX w dzwon Zygmunt towarzyszył także pogrzebom znamienitych osób chowanych na Wawelu lub w Krypcie Zasłużonych na Skałce oraz obchodom rocznic ważnych wydarzeń, które często nabierały charakteru narodowych manifestacji.

Wśród nich wymienić można pogrzeb księcia Józefa Poniatowskiego 22–23 lipca 1817, pogrzeb Tadeusza Kościuszki 22 czerwca 1818, pogrzeb Adama Mickiewicza 1890, pogrzeb generała Jana Zygmunta Skrzyneckiego 1860, ponowny pogrzeb Kazimierza III Wielkiego 1869 uroczystości 800-lecia śmierci św. Stanisława 1879 czy uroczystości 200-lecia zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem 1883.

XX wiek

Podobnie jak w poprzednich stuleciach dzwon Zygmunt towarzyszył ważnym uroczystościom kościelnym i państwowym. 8 listopada 1916 zabrzmiał z okazji proklamacji 5 listopada podczas nabożeństwa z udziałem generała Tadeusza Rozwadowskiego.

Zygmunt brzmiał podczas wizyt w Krakowie prezydentów Polski: Stanisława Wojciechowskiego w 1923 i Ignacego Mościckiego w 1927. 

W 1927 bicie Zygmunta na rezurekcję transmitowało Polskie Radio.

Ostatni raz przed wybuchem II wojny światowej Zygmunt odezwał się 15 sierpnia 1939 w święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

W czasie II wojny odnotowano bicie dzwonu w 1940 r na kapitulację Belgii i Francji. Odbyło się ono na specjalny rozkaz władz niemieckich.

Pierwszy raz po wojnie dzwon Zygmunt odezwał się w 1945 w czasie świąt Bożego Narodzenia. Zaraz potem powrócono do tradycji dzwonienia w czasie świąt kościelnych ich liczbę ograniczono o 12 w stosunku do okresu przed II wojną światową. 

Zygmunt brzmiał w trakcie pogrzebów, m.in. w 1948 podczas pogrzebu Adolfa Szyszko-Bohusza 1948, w 1951 na pogrzebie księcia kardynała Adama Stefana Sapiehy, w 1954 na pogrzebie Ludwika Solskiego. W 1953 na wyraźne polecenie rządu, Zygmunt zabrzmiał w czasie pogrzebu Józefa Stalina. 16 marca 1956 Zygmunt dzwonił w czasie uroczystości pogrzebowych Bolesława Bieruta. 

Jego głos słyszano podczas uroczystości rocznicowych np. w czasie obchodów 700-lecia lokacji Krakowa 1957 i ważnych wydarzeń takich jak odsłonięcie pomnika Tadeusza Kościuszki 1960 czy powrót arrasów na Wawel 1961.

W Wigilię 2000 r stwierdzono kolejne pęknięcie. Uszkodzone serce zastąpiono nowym, wykutym w Zakładzie Mechanicznym Huty im. T. Sendzimira 47. Zdemontowane serce oglądać można przy wejściu na Wieżę Zygmuntowską.

Dzwon Zygmunt był największym polskim dzwonem do roku 1999, kiedy to przewyższył go masą i rozmiarem licheński dzwon Maryja Bogurodzica.