Dyplomata prometeizmu (1)

Roman Knoll był jednym ze znanych dyplomatów związanych z ruchem prometejskim.
 
       Roman Knoll urodził się 27 października 1888 roku w Kijowie w rodzinie polskiego adwokata. Ukończył tam I Gimnazjum Klasyczne, a następnie wydział prawniczy na Kijowskim Uniwersytecie św. Włodzimierza.
 
       Od lat młodzieńczych zaangażował się w działalność niepodległościową. W czasie studiów należał do Unii Stowarzyszeń Polskiej Młodzieży Demokratycznej, potocznie zwanej Filarecją. Po wybuchu I wojny światowej zaangażował się w działalność w Polskim Związku Politycznym, konspiracyjnym ugrupowaniu polskich niepodległościowców, starającym się być konkurencją dla Narodowej Demokracji. Organizacja pozostawała pod wpływami obozu piłsudczykowskiego. W marcu 1917 roku wstąpił do Związku Demokratycznego na Rusi, założonego przez Tomasza Eugeniusza Starczewskiego, redaktora miejscowego „Dziennika Narodowego”, który głosił hasła polityki aktywistycznej. Knoll objął funkcję sekretarza w kierownictwie Związku. Z kolei w lipcu tego roku został wiceprezesem Polskiej Centrali Demokratycznej. Dzięki temu wyrósł na jednego z czołowych polskich polityków niepodległościowych na ziemiach ukraińskich.
 
        W listopadzie 1917 roku uczestniczył w II Zjeździe Demokracji Polskiej w Piotrogrodzie, podczas którego bronił aspiracji niepodległościowych Ukraińców. Jednocześnie przedstawił koncepcję przyszłej polskiej polityki wschodniej, w ramach której postulował ideę unii Polski z Litwą i Białorusią oraz sojusz z niezawisłą Ukrainą jako przeciwwagę dla porozumienia rosyjsko-niemieckiego.
 
        Po powstaniu Ukraińskiej Republiki Ludowej  Knoll wszedł w skład ministerstwa spraw polskich, starając się w ten sposób wpłynąć na politykę narodowościową władz ukraińskich
 
       Wkrótce potem został  członkiem sekretariatu politycznego przedstawicielstwa Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego w Piotrogrodzie.  Po jego rozwiązaniu przez bolszewików przeniósł się do Warszawy, gdzie wszedł w skład Departamentu Stanu Rady Regencyjnej, zajmując się sprawa rosyjskimi i ukraińskimi.
 
       Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Roman  Knoll przeszedł do nowo tworzonego Wydziału Wschodniego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, gdzie stał się jednym z głównych twórców polityki wschodniej odrodzonego państwa polskiego. W składzie tego Wydziału znaleźli się tak wybitni dyplomaci, jak Mirosław Arciszewski, Stanisław Janikowski, Marian Szmulakowski, Juliusz. Łukasiewicz, a po 1926 roku Tadeusz Hołówko i Tadeusz Schaetzel.
 
       W początkowym okresie pracy w Wydziale Wschodnim MSZ Knoll zajmował się tematyką stosunków polsko-ukraińskich, przygotowując między innymi projekt instrukcji dla delegacji polskiej na konferencję pokojową w Wersalu dotyczącej spraw ukraińskich. Proponował w niej uznanie przez Polskę niepodległości Ukrainy w zamian za wyrzeczenie się przez Ukraińców ziemi chełmskiej, Podlasia i Lwowa z okolicami, oraz zawiązanie federacji z Ukrainą i Litwą. Uznanie istnienia niepodległego państwa ukraińskiego uważał za jeden z fundamentalnych elementów racji stanu II RP.
 
       W 1919 roku Knoll aktywnie uczestniczył w rokowaniach z Ukraińcami, które zakończyły się podpisaniem w kwietniu 1920 roku  umowy politycznej i wojskowej z władzami „petlurowskimi” Ukraińskiej Republiki Ludowej. Na jesieni 1920 roku został sekretarzem generalnym polskiej delegacji pokojowej podczas rokowań z bolszewikami w Rydze, podczas których jako jeden z nielicznych polskich przedstawicieli sprzeciwiał się zdecydowanie ustępstwom na rzecz strony bolszewickiej, zwłaszcza tym dotyczącym Ukrainy.
 
         W sierpniu 1921 roku został wysłany do Moskwy w charakterze radcy legacyjnego poselstwa RP. Po odwołaniu z Moskwy posła Tytusa Filipowicza w października 1921 roku  jego obowiązki przejął Knoll, sprawując funkcję charge d’affaires ad interim do początku grudnia tego roku.
 
         W połowie grudnia 1921 roku Knoll powrócił do Warszawy, gdzie ponownie został urzędnikiem Wydziału Wschodniego MSZ.  Uchodząc za najlepszego znawcę spraw rosyjskich i problematyki bolszewickiej, został wysłany w charakterze  eksperta od spraw wschodnich na konferencje międzynarodowe w Genui i Hadze.
 
        Wobec słabości obsady polskiej placówki w stolicy Rosji bolszewickiej, w październiku 1922 roku ponownie pojechał do Moskwy, faktycznie stając na czele placówki. Sytuacja Knolla na czele poselstwa RP w Moskwie skomplikowała się w wyniku objęcia rządów w Polsce przez rząd Chjeno-Piasta w maju 1923 roku. Nowy minister spraw zagranicznych Marian Seyda nie podzielał bowiem jego opinii o konsekwentnie  antypolskiej polityce Kremla, co zaowocowało jego odwołaniem z moskiewskiej placówki. Wkrótce okazało się, że twarda i nieustępliwa postawa wobec strony sowieckiej, reprezentowana przez Knolla, była bardziej efektywna i realistyczna, niż stanowisko przyjęte przez polityków endecji.
 
         W latach 1924-1925 Knoll pełnił funkcję posła RP w Turcji. Objął swoją funkcję w momencie, kiedy Polska próbowała stworzyć związek państw w obrębie Międzymorza, w którym Turcja odgrywała doniosłą rolę. Do jego zadań należało doprowadzenie do zbliżenia polityczno-gospodarczego z rządem Mustafy Kemala Atatürka oraz unormowania stosunków Turcji  krajami bałkańskimi, przede wszystkim Bułgarią i Rumunią, odgrywającymi ważną rolę w polskiej polityce międzynarodowej.
 
       Po odwołaniu z Turcji w II połowie 1925 roku pojechał do Paryża, gdzie uczestniczył w konferencji emigracyjnych organizacji ukraińskich.
 
CDN.