Wspomnienia prof. Pawełczyńskiej

Kto zachwycił się „Końcem kresowego świata”, wyróżnionym w Nagrodzie im. Józefa Mackiewicza, ten nową, wspomnieniową książkę prof. Pawełczyńskiej „Dary losu” przeczyta jednym tchem. Tytuł to akt strzelisty optymizmu, przecież prof. Pawełczyńska, aresztowana jako 19-letnia dziewczyna, przeszła przez Pawiak i 4 niemieckie obozy koncentracyjne, obozy śmierci, a mimo to każde zdarzenie traktuje jako pouczającą lekcję, daną jej przez los. Długo potem wracała do równowagi, a dalszym ciągiem jej życiorysu dałoby się obdzielić kilka kobiet. Wspomnienia są miejscami bardzo osobiste, niekiedy rozdzierające, np. kiedy pisze o małych dzieciach Oświęcimia, a zawsze ciekawe.
Sporo miejsca sędziwa Autorka, zakorzeniona w tradycjach ziemiańskich Podola, którego nigdy nie widziała, bo rodzinę wygnano stamtąd po I wojnie światowej, poświęca najciekawszym chyba we wcześniejszym okresie PRL środowiskom – najpierw domowi Joanny i Andrzeja Munków, a potem wieloletniemu seminarium pary  najsławniejszych polskich socjologów, profesorostwa Marii i Stanisława Ossowskich. Munka, reżysera fenomenalnych filmów dokumentalnych i niezapomnianej „Pasażerki”, przedstawiać nie trzeba; to z Anną Pawełczyńską konsultował się, tworząc ten film. Ossowszczycy, którzy czekają wciąż na swoją monografię, to najciekawsze chyba osobowości naukowe owych czasów, każdy zaświecił wielką gwiazdą w swojej specjalności, wykraczając poza nią, jak każdy prawdziwy uczony  – Stefan Nowak, Marcin Czerwiński, Wacław Makarczyk, Adam Podgórecki, Magdalena i Jerzy Jasińscy, i tylu innych. Oni też stanowili potem silną grupę w Klubie Krzywego Koła, gdzie postalinowska odwilż dała im złudną nadzieję na odzyskanie niepodległości Polski.
Zarazem książka ta jest w dużej mierze historią PRL i obrazem świata „realnego socjalizmu”, kreślonym przez wytrawnego socjologa, znawczynię życia i po prostu kobietę, poszukującą domu i zwykłego życia.
Na okładce piękna uśmiechnięta stara pani, otoczona kwiatami. Kończyła wtedy właśnie 90 lat
Anna Pawełczyńska, Dary losu, Wydawnictwo LTW, Łomianki 2013; (zdjęcie na okładce  p. Krystyna Wolniewicz).