Pakt o nieagresji między Niemcami a ZSRR
Rząd ZSRR i Rząd Niemiecki kierując się pragnieniem utrwalenia sprawy pokoju między ZSRR a Niemcami oraz wychodząc z podstawowych założeń paktu o neutralności, zawartego między ZSRR a Niemcami w kwietniu 1926 r., wyraziły zgodę na następujące porozumienie.
Art. I
Obie umawiające się Strony zobowiązują się do powstrzymania się od wszelkiej przemocy, od wszelkich aktów agresji i wszelkich napaści we wzajemnych stosunkach zarówno oddzielnie, jak i łącznie z innymi państwami.
Art. II
W przypadku gdy jedna z umawiających się Stron stanie się obiektem działań wojennych ze strony państwa trzeciego, druga umawiająca się Strona nie okaże temu państwu poparcia w żadnej formie.
Art. III
Rządy obydwu umawiających się Stron pozostają w przyszlości we wzajemnym kontakcie dla konsultacji w celu wzajemnego informowania się w kwestiach, dotyczących ich wspólnych interesów.
Art. IV
Żadna z umawiających się Stron nie weźmie udziału w jakimkolwiek ugrupowaniu państw, które bezpośrednio lub pośrednio jest skierowane przeciwko drugiej Stronie.
Art. V
W razie powstania sporów lub konfliktów między umawiającymi się Stronami w sprawach tego lub innego rodzaju obie Strony będą rozstrzygać te spory lub konflikty wyłącznie przez przyjazną wymianę poglądów albo w razie potrzeby przez ustanowienie komisji dla uregulowania konfliktu.
Art. VI
Pakt niniejszy zostaje zawarty na lat dziesięć, z tym, że o ile jedna z umawiających się Stron nie wypowie go na rok przed upływem terminu, termin mocy obowiązującej tego paktu uważać się będzie za przedłużony automatycznie na następne pięć lat.
Art. VII
Pakt niniejszy podlega ratyfikacji w możliwie najkrótszym terminie. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych powinna nastąpić w Berlinie. Pakt wchodzi w życie niezwłocznie po jego podpisaniu.
Sporządzony w dwóch oryginałach w języku rosyjskim i niemieckim, w Moskwie, 23 sierpnia 1939 r.
Z upoważnienia Rządu ZSRR W. Mołotow
W imieniu Rządu Rzeszy Niemieckiej J. Ribbentrop
Tajny protokół do paktu III Rzesza - ZSRR z 23 sierpnia 1939
Z okazji podpisania paktu o nieagresji między Rzeszą Niemiecką a ZSRR podpisani pełnomocnicy obu stron poruszyli w ściśle poufnej wymianie zdań sprawę wzajemnego rozgraniczenia sfer interesów obu stron. Wymiana ta doprowadziła do następującego wyniku:
1. Na wypadek przekształcenia terytorialno-politycznego obszaru należącego do państw bałtyckich (Finlandia, Estonia, Łotwa i Litwa), północna granica Litwy tworzy automatycznie granicę sfery interesów niemieckich i ZSRR, przy czym obie strony uznają roszczenia Litwy do terytorium wileńskiego.
2. Na wypadek terytorialno-politycznego przekształcenia terytoriów należących do państwa polskiego, sfery interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone w przybliżeniu przez linię Narew-Wisła-San. Kwestia, czy i w interesie obu uznane będzie za pożądane utrzymanie niepodległego państwa polskiego zostanie definitywnie zdecydowane dopiero w ciągu dalszego rozwoju wypadków politycznych. W każdym razie oba rządy rozwiążą tę kwestię na drodze przyjacielskiego porozumienia.
3. Jeżeli chodzi o południowy wschód Europy, to ze strony radzieckiej podkreśla się zainteresowanie Besarabią. Ze strony Niemiec stwierdza się zupełne desinteressment odnośnie do tego terytorium.
4. Protokół ten traktowany będzie przez obie strony w sposób ściśle tajny.
Podpisano:
Za rząd Rzeszy Niemieckiej.....................................................J. Ribbentrop
Za rząd Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich............W. Mołotow
Moskwa, 23 sierpnia 1939
Dostawy niemieckie dla ZSRR obejmowały plany pancernika "Bismarck". Niemcy mieli przekazać ZSRR krążownik Lützow, maszyny do dużego niszczyciela, artylerię morską, od dwóch do dziesięciu samolotów; w tym myśliwce Bf-109, Bf-110 oraz bombowiec Ju-88, które Rosjanie mogli kopiować, ciężkie haubice i baterię dział przeciwlotniczych. Związek Radziecki otrzymał także od Niemców lokomotywy, turbiny, generatory, silniki diesla, statki, maszyny, laboratorium balistyczne, próbki materiałów wybuchowych, sprzęt radiowy, telegraficzny i telefoniczny, sprzęt do prowadzenia wojny chemicznej, sprzęt saperski i jeden czołg do skopiowania.
Dostawy radzieckie .W pierwszym okresie umowy z roku 1940 (od 11 lutego, 1940 do 11 lutego, 1941) oraz w drugim (od 11 lutego, 1940 aż do złamania Paktu), Niemcy otrzymały wielkie ilości surowców, włączając ponad
Niemiecka fabryka czołgów 1940
• 1.600.000 ton ziarna
• 900.000 ton nafty
• 200.000 ton bawełny
• 140.000 ton manganu
• 200.000 ton fosfatów
• 20.000 ton rudy chromowej
• 18.000 ton kauczuku
• 100.000 ton ziarna soi
• 500.000 ton rudy żelaza
• 300.000 ton złomu oraz surówki
• 2.000 kilogramów platyny
ZSRR zagwarantował Niemcom tranzyt surowców z Dalekiego Wschodu (m. in. soli z Mandżurii), zmniejszając o połowę ceny frachtowe za korzystanie z Kolei Transsyberyjskiej.
STOSUNKI NIEMIECKO-ROSYJSKIE W LATACH 1993-2005
Od 1993 roku Niemcy, zwłaszcza ich ministerstwo obrony kierowane przez Volkera Ruhe (sam Kohl był dość sceptyczny), opowiadały się za rozszerzeniem NATO na wschód, ale jednocześnie były rzecznikami ustanowienia specjalnych, strategicznych stosunków NATO z Rosją, co pozwalało unikać napięć niemiecko-rosyjskich na tle debaty w sprawie rozszerzenia NATO. Gdy w grudniu 1994 roku rozpoczęła się brutalna wojna w Czeczenii, obraz Rosji na Zachodzie uległ poważnemu pogorszeniu, ale rząd niemiecki nie zrezygnował z traktowania Rosji jako specjalnego partnera i to m.in. dzięki niemieckiemu poparciu Rosja, mimo rażącego łamania praw człowieka w Czeczenii, mogła zostać członkiem Rady Europy 28 lutego 1996 roku. Gdy w połowie lutego 1996 roku Kohl przebywał w Rosji, udzielił niemal otwartego poparcia dla Jelcyna w jego kampanii przed wyborami prezydenckimi; na początku września Kohl był też pierwszym zagranicznym gościem, który odwiedził Jelcyna po jego lipcowej reelekcji i ujawnieniu poważnych problemów zdrowotnych, wymagających operacji serca. 29 kwietnia 1996 roku Klub Paryski uzgodnił największe w swojej historii, korzystne dla Rosji porozumienie o restrukturyzacji długu o łącznej wartości blisko 40 miliardów dolarów, czego koszty w największym stopniu poniosły Niemcy jako główny wierzyciel.
Na początku swojej drugiej kadencji Jelcyn, w niemałej części dzięki niemieckim zapewnieniom, wydawał się już pogodzony z perspektywą rozszerzenia NATO na Polskę, Czechy i Węgry. W kwietniu 1997 roku zasygnalizował gotowość zaakceptowania rozserzenia podczas wizyty w Niemczech i wraz z Kohlem ogłosił uzgodnienie większości aktu stanowiącego o podstawach stosunków wzajemnych, współpracy i bezpieczeństwie między NATO i Rosją, który następnie został podpisany w Paryżu 27 maja. W czerwcu 1997 roku Rosja po raz pierwszy wzięła udział w szczycie Grupy G-7 w Denver, co Kohl postulował od dłuższego czasu. Natomiast w stosunkach bilateralnych utworzony został mechanizm regularnych konsultacji międzyrządowych – pierwsze z nich odbyły się w czerwcu 1998 roku w Bonn przy udziale Kohla i Jelcyna. Ponadto 26 marca 1998 roku pod Moskwą odbył się pierwszy szczyt przywódców Niemiec, Rosji i Francji (Kohl-Jelcyn-Chirac). Tak więc stosunki niemiecko-rosyjskie cechowały się pozytywnymi relacjami personalnymi obu przywódców (często określanymi w mediach przyjaźnią w saunie) i stałym rozwojem więzi politycznych i gospodarczych przy minimalizowaniu potencjalnych sporów. Jedynym wyraźnym problemem była kwestia zwrotu dzieł sztuki zrabowanych po II Wojnie Światowej przez wojska radzieckie i nigdy nie zwróconych.
Stosunki niemiecko-rosyjskie rozwinęły się jeszcze bardziej podczas rządów Gerharda Schroedera (1998-2005) w Niemczech i Władimira Putina w Rosji (2000-08). Obaj przywódcy utrzymywali bliskie stosunki osobiste, a Schroder słynął z prorosyjskiego nastawienia i niechęci do publicznego krytykowania Rosji pod kątem ograniczania praw człowieka czy swobód obywatelskich, np. podczas drugiej wojny czeczeńskiej, czego kwintesencją było określenie Putina „nieskazitelnym demokratą” w listopadzie 2004 roku, kiedy stosunki Zachodu z Rosją mocno się popsuły w związku z obawami o umacnianie się autorytarnych tendencji w putinowskiej Rosji.
Rozczarowane chaosem gospodarczo-politycznym w Rosji w latach 1998-99, Niemcy z wielkimi oczekiwaniami powitały przejęcie władzy w Rosji przez Władimira Putina na przełomie 1999 i 2000 roku. Jeszcze zanim zwyciężył on w wyborach prezydenckich 26 marca 2000 roku wizyty w Rosji składali ministrowie spraw zagranicznych Joschka Fischer i obrony Rudolf Scharping. 14-16 czerwca 2000 roku Putin złożył swoją pierwszą wizytę w Niemczech i przeprowadził bardzo udane rozmowy ze Schroderem, które wraz z pobytem niemieckiego kanclerza w Rosji w styczniu 2001 roku podczas prawosławnych świąt Bożego Narodzenia stworzyły podstawę do dalszego zacieśniania stosunków. Przed corocznymi konsultacjami międzyrządowymi w kwietniu 2001 roku Schroder opublikował w „Die Zeit” artykuł, który podkreślał wyjątkową wagę Rosji dla polityki zagranicznej Niemiec i UE i utrzymywał, że to Niemcy ze względu na swoje położenie i historię są predestynowane do pełnienia roli „inicjatora i motoru” europejskiej polityki wobec Rosji. Przy okazji tych konsultacji zainaugurowano w Sankt Petersburgu tzw. dialog petersburski stanowiący coroczne forum publicznej debaty z udziałem osobowości ze świata polityki, biznesu, kultury i nauki, które w założeniu Berlina miało nadać nowy wymiar stosunkom dwustronnym i przyczyniać się do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Rosji. 25 września 2001 roku Putin jako pierwszy rosyjski szef państwa wygłosił przemówienie w niemieckim parlamencie, w którym powiedział, że Rosja zawsze żywiła specjalne uczucia do Niemiec jako jednego z głównych centrów kultury europejskiej.
Wkrótce Schroder i Putin znaleźli wspólny język w sprawach międzynarodowych w postaci opozycji do interwencji militarnej USA i ich sojuszników w Iraku w 2003 roku. Schroder i Putin wyrazili swój sprzeciw wobec militarnego rozwiązania problemu Iraku podczas spotkania w Berlinie w lutym 2003 roku i proponowali poszerzenie inspekcji ONZ jako środka prowadzącego do rozbrojenia Iraku. Gdy jasne stało się, że Waszyngton jest zdeterminowany rozwiązać problem siłowo, oba państwa stworzyły trzon międzynarodowej opozycji wobec amerykańskich planów postrzeganych jako sprzeczne z obowiązująym prawem międzynarodowym. Na fali krytyki USA 11-12 kwietnia 2003 w Sankt Petersburgu odbyło się spotkanie przywódców Niemiec, Rosji i Francji; kolejny taki trójstronny szczyt miał miejsce 30-31 sierpnia 2004 roku w Soczi, a 18 marca 2005 roku w Paryżu doszło do czterostronnego spotkania przywódców Niemiec, Rosji, Francji i Hiszpanii. W rozwoju niemiecko-rosyjskich więzi politycznych nie przeszkadzały napięcia w stosunkach między Rosją a Unią Europejską, np. wokół kryzysu wyborczego na Ukrainie pod koniec 2004 roku. Według danych rosyjskich w 2005 roku, ostatnim roku rządów Schrodera, wolumen wymiany handlowej między Niemcami a Rosją wzrósł o 30% do rekordowych 32 miliardów dolarów.
Podsumowaniem prowadzonej przez rząd Schrodera polityki zacieśniania stosunków z Rosją było podpisanie 8 września 2005 roku, podczas wizyty Putina w Niemczech i na zaledwie 10 dni przed wyborami parlamentarnymi w Niemczech, umowy w sprawie budowy rurociągu gazowego Nord Stream, mającego doprowadzać rosyjski gaz ziemny bezpośrednio do Niemiec po dnie Morza Bałtyckiego. Inwestycja Nord Stream (Schroder później został przewodniczącym spółki Nord Stream AG) podkreślała znaczenie Rosji jako głównego dostawcy surowców energetycznych do Niemiec i UE jako całości, ale wywołała oburzenie w Europie Wschodniej, gdzie twierdzono, że omijając państwa tranzytowe projekt ten pozwoli Rosji na wykorzytywanie nośników energii jako politycznego środka nacisku.
STOSUNKI NIEMIECKO-ROSYJSKIE PO 2005 ROKU
Nowa kanclerz Niemiec Angela Merkel podczas swojej pierwszej wizyty w Rosji i spotkania z Putinem 16 stycznia 2006 roku zaznaczyła mniejszą pobłażliwość wobec Moskwy, poruszając szereg drażliwych tematów – stan rosyjskiej demokracji, Czeczenię, współpracę nuklearną między Rosją a Iranem i bezpieczeństwo energetyczne. Nie oznaczało to, że Rosja utraciła priorytetowe traktowanie w polityce zagranicznej Niemiec - 2006 roku Merkel i Putin spotykali się aż pięciokrotnie, w tym 23 września na trójstronnym spotkaniu z prezydentem Francji. Jednak w 2007 roku wraz z napięciami między Rosją a Zachodem stosunki niemiecko-rosyjskie pogorszyły się. Na szczycie UE-Rosja podczas niemieckiej prezydencji w UE 18 maja 2007 roku w Samarze Putin został skrytykowany przez Merkel za zablokowanie antyrządowym demonstrantom dostępu do okolic szczytu; niemiecka kanclerz stanęła też po stronie poddawanych presji rosyjskiej nowych członków UE, takich jak Estonia (spór o usunięcie pomnika żołnierzy radzieckich) i Polska (spór o zakaz importu polskiego mięsa). Według badań Pew Research Center opublikowanych w czerwcu 2007 roku niemiecka opinia publiczna miała coraz gorsze zdanie o rosyjskim prezydencie – w 2003 roku zaufanie pokładało w nim 75% osób, podczas gdy w 2007 roku już tylko 32%. Nie przeszkadzało to w szybkim rozwoju więzi gospodarczych między oboma państwami – w 2007 roku dwustronna wymiana handlowa osiągnęła już rekordowe 52,8 miliarda dolarów, a Niemcy były pierwszym partnerem handlowym Rosji.
Dążenie do zachowania szczególnie bliskich stosunków widoczne było podczas zmiany warty na Kremlu na początku 2008 roku. 8 marca Merkel jako pierwszy zagraniczny przywódca spotkała się ze zwycięzcą rosyjskich wyborów prezydenckich z 2 marca Dmitrijem Miedwiediewem, a 14 maja niemiecki szef dyplomacji Frank-Walter Steinmeier jako pierwszy zagraniczny dygnitarz spotkał się z Miedwiediewem już pełniącym funkcję głowy państwa. Natomiast nowy prezydent Rosji 5 czerwca z pierwszą wizytą w państwie zachodnioeuropejskim udał się do Niemiec. Berlin popierał wówczas podjęcie przez Unię Europejską negocjacji z Rosją w sprawie nowego porozumienia o partnerstwie i współpracy (PCA), podczas gdy państwa takie jak kraje bałtyckie czy Polska chciały uwarunkować je postępem w rozwiązywaniu tzw. zamrożonych konfliktów w Gruzji i Mołdawii. Ostatecznie o rozpoczęciu rozmów w sprawie PCA postanowiono na szczycie Rosja-UE w Chanty-Mansijsku 27 czerwca, ale wkrótce w relacjach obu stron na pierwszy plan wysunęła się kwestia Gruzji, która w sierpniu 2008 roku stoczyłą krótką wojnę z Rosją, popierającą separatystyczne prowincje Abchazję i Osetię Południową. Merkel odegrała pewną rolę w łagodzeniu powojennych napięć, spotykając się 15 sierpnia w Soczi z Miedwiediewem, gdzie stwierdziła, że chociaż rosyjskie działania wojenne były nieproporcjonalne to winę za konflikt ponosiły zapewne obie strony. Merkel ponownie podkreśliła na niemiecko-rosyjskich konsultacjach międzyrządowych 2 października w Sankt Petersburgu, że integralność terytorialna Gruzji jest niepodważalna, ale stwierdziła też, że NATO nie przyzna Gruzji i Ukrainie Planu Działań na rzecz Członkostwa (MAP) w NATO, co intensywnie promowali Amerykanie i ich niektórzy sojusznicy europejscy a zwalczali Rosjanie. Rosja w pewnej mierze zrewanżowała się za to przychylne stanowisko Berlina wyrażeniem 20 listopada zgody na transport broni i zaopatrzenia dla wojsk niemieckich stacjonujących w Afganistanie poprzez rosyjską sieć kolejową.
Na razie nie opublikowano tajnego protokołu rozszerzającego pakt Ribbentrop – Mołotow z dnia 8 września 2005 roku
