Wybory sprzed stu lat (1)

Ponad rok po uchwaleniu konstytucji marcowej, 28 lipca 1922 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił ordynację do Sejmu i Senatu RP.
 
 
      Po uchwaleniu 17 marca 1921 roku przez  Sejm Ustawodawczy  ustawy zasadniczej  jego misja była spełniona, choć nadal nie rozstrzygnięta była kwestia przynależności Górnego Śląska oraz Wileńszczyzny. Dopiero po ostatecznych  decyzjach w tych kwestiach oraz wielomiesięcznej dyskusji, Sejm zadecydował o kształcie nowej ordynacji wyborczej.
 
 
     W myśl ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu, uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy 28 lipca 1922 roku,  prawo wybierania przysługiwało każdemu obywatelowi Rzeczypospolitej bez różnicy płci, który w dniu ogłoszenia wyborów w Dzienniku Ustaw ukończył 21 lat i nie został w myśl przepisów ordynacji tego prawa pozbawiony. Prawa tego nie posiadały osoby pozostające w czynnej służbie wojskowej. Bierne prawo wyborcze posiadali wyborcy, także wojskowi, niezależnie od miejsca zamieszkania, którzy do dnia ogłoszenia wyborów ukończyli 25 lat.
 
 
     W przypadku wyborów do Senatu, czynne prawo wyborcze miały osoby, które ukończyły 30 lat, a bierne osoby, które osiągnęły 40 rok życia.
 
 
      Prawo kwestionowania wybieralności danej osoby do parlamentu należało do decyzji Sądu Najwyższego. W ten sposób uniemożliwiono komisji wyborczej wykreślanie kandydata z listy.
 

    Zgodnie z Konstytucją marcową wybory do Sejmu I kadencji były powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne. Wybierano w nich 444 posłów, z których 372 w 64 okręgach wyborczych a 72 z list państwowych. Największym był okręg miasto stołeczne Warszawa, w którym wybierano 14 posłów, najmniejsze natomiast były okręgi czteromandatowe.
 

      Wprowadzenie list państwowych miało – wedle Peretiakowicza – „przyczynić się do podniesienia poziomu umysłowego Sejmu. Pozwoli bowiem stronnictwom postawić na liście państwowej i wprowadzić do Sejmu szereg ludzi fachowych, którzy są niezbędni dla pracy ustawodawczej, którzy jednak mogą być nieznani szerszym kołom w swoim okręgu, gdyż nie biorą udziału w agitacji politycznej i nie przemawiają na wiecach. Postawienie na liście państwowej umożliwia im pozyskanie mandatów bez względu na kwestie popularności lokalnej. Przy systemie listy państwowej kandydaci wybrani na tej liście są wprawdzie zależni od stronnictwa ale za to zupełnie niezależni od  wyborców, którzy zwykle zabierają wiele czasu posłom swego okręgu, żądając usług i popierania spraw prywatnych. Posłowie listy państwowej mogą cały swój czas poświęcić sprawom publicznym i pracy sejmowej”.
 

      Zdecydowanym krytykiem utworzenia list państwowym był natomiast prof. Rostworowski uważając, iż listy państwowe są sprzeczne z konstytucją, „która nakazuje, by ciała reprezentacyjne, Sejm i Senat składały się z osób wybranych – a nie – w części wybranych, a w części z prawa powołanych”.
 

     W przypadku wyboru danej osoby zarówno z listy okręgowej jak i listy państwowej, kandydat winien oświadczyć Generalnemu Komisarzowi Wyborczemu w ciągu tygodnia od ogłoszenia wyników wyborów, który mandat przyjmuje.
 

     Ordynacja wyborcza nakazywała każdy okręg wyborczy podzielić na obwody głosowania, przy czym żaden obwód głosowania nie powinien liczyć więcej niż 3000 mieszkańców.
 

     Nad przebiegiem wyborów czuwała Państwowa Komisja Wyborcza, która składała się z Generalnego Komisarza Wyborczego oraz 8 członków, przedstawionych przez osiem najliczniejszych klubów poselskich ustępującego Sejmu. Podstawowym zadaniem PKW był rozdział mandatów z list państwowych. Generalnego Komisarza Wyborczego na wniosek Rady Ministrów mianował Prezydent spośród trzech kandydatów, rekomendowanych przez zebranie prezesów Sądu Najwyższego.
 

     Przy okręgowych komisjach wyborczych ustanowieni zostali komisarze wyborczy mianowani przez Ministra Spraw Wewnętrznych
 

    W myśl postanowień ordynacji wyborczej mandat posła wygasał w wyniku jego śmieci, zrzeczenia się mandatu, utraty prawa wybieralności,  w przypadku nie uczestnictwa bez stosownego usprawiedliwienia w 15 kolejnych posiedzeniach Sejmu, odmówienia złożenia ślubowania, objęcia płatnej służby państwowej (z wyjątkiem stanowisk ministra, podsekretarza stanu lub profesora wyższej uczelni).Wygaśnięcie mandatu stwierdzał Sejm.
 

    W przypadku wyborów do Senatu, każde województwo stanowiło jeden okręg wyborczy. Taki sam status miała także Warszawa. Tym samym Polska została podzielona na 17 okręgów wyborczych, w których wybierano 93 senatorów. Najwięcej senatorów wybierano w województwach lwowskim i kieleckim. Pozostałych 18 senatorów wybierano z list państwowych.
 

     W momencie uchwalenie ordynacji wyborczej doszło do przyspieszenie wzrostu inflacji w Polsce. Gazety wprowadziły „Co wczoraj wzrosło”,  informując przykładowo 1 września 1992 roku, że taryfy osobowe PKP wzrosły o 50–60%, podobnemu wzrostowi cen uległy tytoń, gazety, taryfy pocztowe czy towarowe. We wrześniu wzrosły opłaty tramwajowe ze 100 marek do 200 marek.
 

      Ciągły wzrost cen towarów spowodował w ostatnim kwartale 1922 roku szereg strajków: przedsiębiorców komunalnych, pracowników pocztowych, włókniarzy, w telefonach warszawskich, górników w Zagłębiach Dąbrowskim i Chrzanowskim i wielu innych.

 
     Wielotygodniowy spór Piłsudskiego z prawicą sejmową zakończył się 31 lipca 1922 roku mianowaniem na prezesa ministrów prof. Jana Nowaka, który stworzył gabinet popierany przez lewicę i centrum. Dopiero wtedy, 17 sierpnia 1922 roku Naczelnik Państwa podpisał dekret (opublikowany następnego dnia w Dzienniku Ustaw). wyznaczający na 5 listopada 1921 roku wybory do Sejmu. Wybory do Senatu miały odbyć się tydzień później.  
 
CDN.