Czy rolnictwo ekologiczne jest naprawdę ekologiczne?

CZY ROLNICTWO EKOLOGICZNE JEST NAPRAWDĘ EKOLOGICZNE?
 
Na początku musimy sobie odpowiedzieć na pytanie, czym jest rolnictwo ekologiczne?

Znana jest nam zapewne definicja według Sołtysiak U. [1995], która mówi, że jest to „system gospodarowania, który aktywizując przyrodnicze mechanizmy produkcyjne poprzez stosowanie środków naturalnych, nie przetworzonych technologicznie, zapewnia trwałą żyzność gleby i zdrowotność zwierząt oraz wysoką jakość biologiczną produktów rolniczych. Jest to system zrównoważony pod względem ekologicznym, ekonomicznym i społecznym: nie obciąża środowiska, jest w dużym stopniu niezależny od nakładów zewnętrznych, umożliwia zachowanie oraz rozwój wsi i rolnictwa jako kategorii społecznych i kulturowych.”

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz.U. L 189z 20.7.2007, str. 1-23, z późn. zm.), 

„Produkcja ekologiczna jest ogólnym systemem zarządzania gospodarstwem i produkcji żywności, łączącym najkorzystniejsze dla środowiska praktyki, wysoki stopień różnorodności biologicznej, ochronę zasobów naturalnych, stosowanie wysokich standardów dotyczących dobrostanu zwierząt i metodę produkcji odpowiadającą wymaganiom niektórych konsumentów preferujących wyroby wytwarzane przy użyciu substancji naturalnych i naturalnych procesów."

"Ekologiczna metoda produkcji pełni zatem podwójną funkcję społeczną: z jednej strony dostarcza towarów na specyficzny rynek kształtowany przez popyt na produkty ekologiczne, a z drugiej strony jest działaniem w interesie publicznym, ponieważ przyczynia się do ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt i rozwoju obszarów wiejskich.”

„Do ogólnych celów produkcji ekologicznej należą:

1. Stworzenie zrównoważonego systemu zarządzania rolnictwem, który:
1.1. Uwzględnia systemy i cykle przyrody oraz utrzymuje i poprawia zdrowotność gleby,  wody, roślin i zwierząt oraz równowagę między nimi;
1.2. Przyczynia się do utrzymania wysokiego poziomu różnorodności biologicznej;
1.3. Korzysta w odpowiedzialny sposób z energii i zasobów naturalnych, takich jak woda, gleba, materia organiczna i powietrze;
1.4. Przestrzega wysokich standardów dotyczących dobrostanu zwierząt,  a w szczególności zaspokaja charakterystyczne dla danego gatunku potrzeby behawioralne;

2. Dążenie do wytwarzania produktów wysokiej jakości;

3. Dążenie do produkowania szerokiej gamy produktów spożywczych i innych produktów rolnych, zaspokajających zapotrzebowanie klientów na towary produkowane przy wykorzystaniu procesów niestanowiących zagrożenia dla środowiska, zdrowia ludzi, zdrowotności roślin ani dla zdrowia i dobrostanu zwierząt.”
 
A co to jest ekologia? Krebs Ch.J. [2001] podaje krótko, że jest to nauka o zależnościach decydujących o liczebności i rozmieszczeniu organizmów.

Trojan P. [1978] uważa, że ekologia to nauka o ekonomice przyrody. Bada ona te zależności zachodzące między samymi organizmami oraz między nimi a ich środowiskiem, które decydują o strukturze i funkcjonowaniu życia na Ziemi Znając już te podstawowe definicje przystępujemy do dalszych przemyśleń.

Zasadniczymi elementami systemu rolnictwa ekologicznego są: dopływ do systemu (materia, energia, człowiek),  struktura wewnętrzna systemu (gleba, rośliny, zwierzęta) oraz odpływ z systemu (produkcja rolnicza, emisje) [Piekut K. 2001].

Gleba jest podstawowym składnikiem struktury wewnętrznej systemu rolnictwa ekologicznego. Od jej jakości (żyzność i produktywność) i miejsca położenia (strefa klimatyczna, wysokość nad poziom morza) zależy dobór roślin uprawnych, wysokość i jakość plonów głównych i ubocznych.

W następnej kolejności pojawia się roślina, która w gospodarstwie ekologicznym powinna pochodzić z tej samej strefy (regionu), w którym znajduje się ekogospodarstwo. Roślina taka będzie najlepiej przystosowana do miejscowych warunków glebowych i klimatycznych, a jej wzrost, rozwój i plonowanie nie będzie wymagał specjalnych przekształceń środowiska, czego natomiast będą wymagać odmiany intensywne, często nie przystosowane do warunków lokalnych.

W ekologicznym gospodarstwie rolnym rośliny powinny być uprawiane w płodozmianie, gdyż tylko płodozmian umożliwia zwiększenie żyzności i biologicznej aktywności gleby (uprawa wieloletnich mieszanek roślin motylkowych z trawami oraz międzyplonów), ogranicza występowanie i rozprzestrzenianie się chorób, szkodników i niepożądanych roślin współtowarzyszących roślinie uprawnej (tzw. chwastów), a przede wszystkim zmniejsza ryzyko produkcji dzięki większej różnorodności biologicznej.

Zwierzęta gospodarskie są integralną częścią ekologicznego gospodarstwa rolne i odgrywają bardzo ważną rolę w strukturze wewnętrznej systemu, gdyż spełniają w nim bardzo ważne zadania, bowiem zwiększają: różnorodność biologiczną; dostarczają nawozy naturalne; mają wpływ na dobór roślin w płodozmianie; wykorzystują pasze, których nie można sprzedać poza gospodarstwem;  mają  wpływ na lepsze wykorzystanie siły roboczej; zmniejszają ryzyko prowadzenia działalności rolniczej; dostarczają produkty żywnościowe dla gospodarstwa oraz stanowią jego kapitał.

W Deklaracji z Vignola [1999] stwierdzono, że rolnictwo ekologiczne  wprowadza do praktyki koncepcję wielofunkcyjności, która obejmuje takie zagadnienia jak różnorodność biologiczna, dobrostan zwierząt, bezpieczeństwo i jakość żywności, produkcja na potrzeby rynku, rozwój obszarów wiejskich oraz problemy społeczne i uczciwego/sprawiedliwego handlu (Fair Trade). Rolnictwo, które przestało opierać się na zasadach zgodnych ze zdrowym rozsądkiem i uzależniło się od wysokiego zużycia pestycydów i innych środków syntetycznych, przyśpieszyło degradację naturalnych ekosystemów człowieka. Przykładem negatywnego wpływu środowiska na przyrodę jest zmniejszanie się liczby gatunków roślin i zwierząt oraz ubożenie ich bioróżnorodności. Bardzo niekorzystny wpływ rolnictwa konwencjonalnego zaznacza się również poprzez zamienianie urozmaiconych krajobrazów rolniczych w monokultury.

Na rolnictwo ekologiczne musimy zatem spoglądać całościowo (koncepcja wielofunkcyjności) i nie kojarzyć go tylko z produkcją żywności, czy bilansem   składników NPK, a tak niestety  większość z nas często myśli . Myślą tak, przede wszystkim ci, którzy nigdy nie byli w ekologicznym gospodarstwie rolnym.

Rolnictwo ekologiczne stosując nawozy naturalne i organiczne oraz prawidłowy płodozmian w dużo mniejszym stopniu wpływa na wypłukiwanie azotanów do wód podziemnych niż rolnictwo konwencjonalne. Stwierdzono, że rolnictwo ekologiczne przyczynia się do silnego zmniejszenia wymywania azotanów, często nawet o 50-60%. [Alfoeldi i in. 2002].
Porównując bilans składników pokarmowych P i K w farmach ekologicznych i konwencjonalnych, można stwierdzić, że zależy on od wielu czynników. Bywa pozytywny  tak jak w ogrodniczych farmach holenderskich, gdzie w ekologicznych gospodarstwach    wynosi dla P +32  i K +119kg/ha, a w gospodarstwach konwencjonalnych, odpowiednio +60 i +110kg/ha. Bywa też i ujemny,  tak jak w  niemieckich gospodarstwach  wielokierunkowych, P -4 i K -27kg/ha [Alfoeldi  i in. 2002].

Porównując wpływ rolnictwa ekologicznego i konwencjonalnego na różnorodność biologiczną, stwierdzono, że w 17 przypadkach dotyczących liczebności (liczby osobników) dżdżownic, w 13 –  biegaczowatych,  w 6 - pająków,  w 5 – ptaków, lepsze wyniki uzyskano w ekologicznych gospodarstwach rolnych. W gospodarstwach konwencjonalnych tylko w jednym przypadku stwierdzono większą liczbę osobników - u roztoczy. Jeśli chodzi o różnorodność gatunkową,, to w ekogospodarstwach  stwierdzono większą liczbę gatunków w 4 przypadkach u dżdżownic,  w 6 – u biegaczowatych,  a  w 2 – u ptaków.
Wśród gospodarstw konwencjonalnych nie stwierdzono ani jednego przypadku, w którym dominowałoby ono swoją różnorodnością gatunkową nad gospodarstwem ekologicznym [Alfoeldi  i in. 2002].

W tym miejscu należy także powiedzieć, że rolnictwo ekologiczne nie dopuszcza stosowania organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO) i/lub jakichkolwiek produktów od nich pochodzących.

Zużycie energii do wytworzenia różnych produktów rolnych było w większości przypadków niższe w ekologicznych gospodarstwach rolnych niż w konwencjonalnych. Zużycie energii w GJ/ha w ekogospodarstwach było przy produkcji pszenicy ozimej od 41 do 65%,  ziemniaków od 27 do 46% oraz mleka od 23 do 69% niższe niż w gospodarstwach konwencjonalnych. Zużycie energii w GJ/t było u pszenicy ozimej od 21 do 43%,  a przy  produkcji mleka od 15 do 51%  niższe niż w gospodarstwie konwencjonalnym [Alfoeldi i in. 2002].  

Porównując zawartości pozostałości  chemicznych środków ochrony roślin w owocach jagodowych, ziarnkowych, pestkowych, sałacie, papryce, pomidorach, marchwi  i winogronach, śmiało można powiedzieć, że owoce i warzywa wyprodukowane  zgodnie zasadami rolnictwa ekologicznego  są dużo bezpieczniejsze od produktów  pochodzących z gospodarstw konwencjonalnych [CVUA in Baden-Württtemberg, Stuttgart].

Już na podstawie tych powyższych, wstępnych informacji, możemy stwierdzić, ze rolnictwo ekologiczne jest naprawdę ekologiczne!
 

Najważniejsze przepisy obowiązujące w polskim rolnictwie ekologicznym:
 
1.Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. 2009, nr 116 poz. 975)  
 
Źródło: 
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20091160975 
 
Akty wykonawcze:
 
Źródło: 
http://isap.sejm.gov.pl/Relate...
 
 
2.Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz.U. L 189z 20.7.2007, str. 1-23, z późn. zm.)
 
Źródło:
http://eur-lex.europa.eu/Notice.do?val=452933:cs&lang=pl&list=719347:cs,719346:cs,574967:cs,574936:cs,461592:cs,452933:cs,&pos=6&page=1&nbl=6&pgs=10&hwords=
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2007R0834:20081010:PL:PDF
 
3.Rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli (Dz.U. L 250z 18.9.2008, str. 1-84, z późn zm.). 
 
Źródło:
http://eur-lex.europa.eu/Notice.do?val=479568:cs&lang=pl&list=734490:cs,693871:cs,555421:cs,506895:cs,506604:cs,501561:cs,499973:cs,496024:cs,483825:cs,479568:cs,&pos=10&page=1&nbl=10&pgs=10&hwords=
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2008R0889:20130701:PL:PDF
 
 
 
4.Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1235/2008 z dnia 8 grudnia 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich (Dz.U. L 334 z 12.12.2008, str. 25-52, z późn. zm.)
 
Źródło:
http://eur-lex.europa.eu/Notic...
http://eur-lex.europa.eu/LexUr...
 
 
LITERATURA
 
Alfoeldi T., Fliessbach A., GeierU., Kilcher  L., Niggli U., Pfiffner L., Stolze M.,  Willer, H, 2002, Organic Agriculture and the Environment, (w:) Organic agriculture, environment and food security, Chapter 2. Environment and Natural Resources Series 4. Food and Agriculture Organisation of the United Nation (FAO). http://www.fao.org/DOCREP/005/Y4137E/Y4137E00.htm
 
Anastassiades M., Schüle E., Looser N., Wauschkuhn C. i Scherbaum E., 2003, Rückstände von Pflanzenschutzmitteln, (w:) Ökomonitoring 2004, Chemisches und Veterinärunter-suchungsamt Stuttgart, CVUA in Baden-Württtemberg, Stuttgart, 30-48

IUCN Poland, 1999, Deklaracja z Vignola, Strona internetowa: http://www.iucn-ce.org.pl/agenda2007/
 
Krebs Ch., J., 2001, Ekologia, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2001, ss.735
 
Piekut K., 2001, Ochrona środowiska jako efekt  rozwoju rolnictwa ekologicznego. SGGW, Warszawa

Sołtysiak U., 1995, O kryteriach w rolnictwie ekologicznym, (w:) Rolnictwo ekologiczne, Od producenta do konsumenta, Redakcja: Urszula Sołtysiak, Stowarzyszenie EKOLAND, Stiftung Leben&Umwelt, Warszawa, 11-22
 
Trojan  P., 1978, Ekologia ogólna,  PWN, Warszawa 1978, ss. 419
 

© Roman Andrzej Śniady,           Wrocław, dnia 15/02/2014 r.