Niewygodna pamięć

Wielkimi krokami zbliża się 70 rocznica ludobójstwa na zachodniej Ukrainie. Tak, było to ludobójstwo, bo mordowano ludzi za ich przynależność narodową. Tak, miało ono miejsce na zachodniej Ukrainie, a nie tylko na Wołyniu. Wiele osób nazywa te wydarzenia "rzezią wołyńską", co tylko po części jest prawdą, bo mordy objęły dawne województwa: wołyńskie, lwowskie, tarnopolskie i stanisławowskie, a także po części lubelskie i poleskie. 70 rocznica łączy się z umowną datą 11 lipca 1943 roku, kiedy to nastąpił szczyt masowych zbrodni. Tak na prawdę miały one miejsce od września 1939, czyli od wkroczenia wojsk sowieckich na tereny Polski, nasiliły się po powstaniu UPA (Ukraińskiej Powstańczej Armii) w październiku 1942 roku, a trwały aż do roku 1947. Zginęło około 200 tysięcy ludzi, w tym na samym Wołyniu ok. 60 tysięcy. Oprócz Polaków ginęli Żydzi, Ormianie, Czesi, Rosjanie, a także ci Ukraińcy, którzy próbowali w jakikolwiek sposób ratować sąsiadów innej narodowości.
Mordów dokonywała głównie UPA, partyzantka ukraińskich nacjonalistów, ale miała ona swoich popleczników w zwykłych ukraińskich chłopach. Głównym hasłem przyświecającym mordercom było "Smert Lacham - sława Ukrajinu". Potomkowie kozaków zapragnęli mieć własne państwo. Po trupach do celu, jakby zaśpiewał dziś głupkowaty celebryta. Ukraina. Cóż znaczy to słowo? Otóż znaczy, że te tereny są 'u kraja", czyli na skraju. Na skraju czego ? Na skraju Rzeczypospolitej. To były tereny polskie, na których od wieków mieszały się różne narodowości. Kresy Wschodnie. Stąd pochodzili m.in. Tadeusz Kościuszko, Juliusz Słowacki, Adam Mickiewicz, Józef Piłsudski (ten akurat z Wileńszczyzny, ale to przecież też Kresy),  czy bardziej współcześni - Stanisław Lem, Kazimierz Górski i jedyny polski kosmonauta Mirosław Hermaszewski, który z resztą należy do cudem ocalonych z kresowej zagłady. 
200 tysięcy ludzi zamordowanych bestialsko 70 lat temu. Dziś, gdy zachodni historycy odkrywają tę kartę naszej historii, trudno im uwierzyć. Bo o całej sprawie cisza. O zamordowanych pamiętają tylko ich rodziny, potomkowie i ci, którzy przypadkiem zainteresowali się tymi wydarzeniami i włos im się zjeżył na głowie. Od lat głównym orędownikiem pamięci o holocauście Kresowian jest ksiądz Tadeusz Isakowicz - Zaleski. Problemem zajął się też jakiś czas temu Rafał Ziemkiewicz. Czasem potomek Kresowian, jakiś artysta, pisarz czy reżyser stworzy dzieło ku pamięci pomordowanych, ale nie spotyka się to z nadmierną reklamą w mediach.
Szokujący jest nie tylko rozmiar tej zbrodni. Szokujące jest jej okrucieństwo. Zabijano wszystkich - starców, kobiety, dzieci. Historyk Aleksander Korman doliczył się 362 sposobów zadawania śmierci przez Ukraińców. Przy nich gestapo i UB wypadają blado, niczym kompozytor piosenek disco polo przy Mozarcie, czy uczące się pisać dziecko przy Szekspirze. Obdzierali ludzi żywcem ze skóry, rżnęli ich piłami, ciężarnym kobietom rozcinano brzuchy, wyciągano z nich płody i zaszywano koty, niemowlaki nabijano na sztachety od płotów, z wyciąganych z rozprutych brzuchów jelit układano kontury przedwojennej mapy Polski... Kule oszczędzano. Staruszkę- krawcową, która za darmo obszywała ukraińską biedotę nagrodzono kulą zamiast tortur. Miała kobiecina swoiste szczęście. W jednym z polskich domów na oczach kobiety banderowcy obcięli głowy jej mężowi i synom i ułożyli je na przygotowanych do kolacji talerzach. W innym - syn Polki i Ukraińca, członek UPA wrócił do domu i chwycił siekierę. -Co robisz ? - spytał ojciec. - Idę zabić matkę. Kazali mi udowodnić, że jestem prawdziwym Ukraińcem.- odrzekł. -Daj tę siekierę. Naostrzymy ją, żeby matka długo nie cierpiała - powiedział ojciec i razem zabrali się za ostrzenie . Potem ojciec chwycił siekierę i zabił swoje własne dziecko, uznając, że zupełnie oszalało. 11 lipca 1943 roku. Niedziela. Tego dnia UPA wspierana przez ukraińskich chłopów zaatakowała równocześnie około 170 miejscowości, najczęściej w kościołach w czasie sumy. Kościoły były w większości drewniane, więc łatwo było je spalić. Tych, którzy próbowali się wydostać, natychmiast zabijano. 
W okresie PRL-u z oczywistych względów wydarzenia te nie były w żaden sposób upamiętniane. Nadeszła wreszcie upragniona "wolność" i III RP, ale środowiska kresowe nie doczekały się żadnego zainteresowania. Politycy od lewej do prawej uznawali temat za niewygodny, godzący w przyjaźń z rodzącym się nowym państwem ukraińskim i w ogóle niepotrzebny. Wielokrotnie starano się stawiać znak równości między zbrodniami Ukraińców, a akcjami odwetowymi Polaków. Prawdę mówiąc takie akcje były zabronione przez AK, więc zdarzały się rzadko, a Ukraińcy jeśli ginęli to albo w czasie walk w napadniętych wioskach, gdzie utworzyła się samoobrona, albo z rąk swoich za karę, że pomogli Polakom. Szacuje się, że zginęło ich 10- 20 tysięcy. Nasze elity polityczne, tak bardzo podzielone w innych sprawach - w kwestii zbrodni na Kresach mówiły jednym głosem, a właściwie jednym głosem milczały. W czasie 65 rocznicy rzezi prezydent Lech Kaczyński zgodził się objąć patronat nad uroczystościami, a nawet użyczyć Belwederu jako miejsca obchodów. Niestety, wycofał się w ostatniej chwili, ba! szybciutko objął patronat nad Dniami Ukraińskimi w Polsce, które chyba nie przypadkiem zorganizowane zostały w tym samym czasie. To trochę tak, jakby Dni Kultury Niemieckiej zorganizować równolegle z obchodami rocznicy powstania w getcie.
Jak to będzie wyglądało w tym roku? To już chyba ostatnia okrągła rocznica, w której mogą wziąć udział żyjący świadkowie tamtych wydarzeń. Prezydent Komorowski już zdążył przekazać środowiskom kresowym, że nie obejmie patronatu i nie jest zainteresowany wzięciem udziału w rocznicowych obchodach z organizacjami pozarządowymi. Głowa państwa planuje 11 lipca przybyć na uroczystości rządowe na Skwerze Wołyńskim, gdzie odbędzie się Msza św. polowa oraz odsłonięcie pomnika. Rodziny ofiar nie zostały zaproszone na te obchody, choć, oczywiście "kto chce może przyjść". Nie wiem, czy ktoś chce. Obchody społeczne, niezależne, rozpoczną się Mszą św. Na pl.Trzech Krzyży z udziałem rodzin ofiar, samorządowców, parlamentarzystów i organizacji pozarządowych, po której wyruszy Marsz Pamięci zakończony Koncertem Pamięci.
Warto tu jeszcze dodać, że Kresowianie dowiedzieli się o decyzji prezydenta na spotkaniu z ministrem Nałęczem 21 maja. Tenże minister, historyk ponoć, pouczył ich, że ludność miejscowa na Kresach była niepolska (sic!), a Żydów mordowali tylko Niemcy, a nie Ukraińcy.
Czego oni się tak boją? W końcu "Nie o zemstę, lecz o pamięć wołają ofiary".